— Пойдзем у палаты. Нягожа князю і баярыну за кустамі хавацца.
Але не адпусціў ад сябе Чудзіна і ўжо ў апачывальні, застаўшыся ў нацельнай ільняной кашулі, выпытваў баярына, што той убачыў.
Чудзін быў высокі, белавалосы, з халоднымі льдзістымі вачыма. У твар вялікаму князю глядзеў не прама, а неяк бокам, быццам выглядваў з-за вугла. У народзе звалі яго Чудзін Крывашэй. Падчас паходу на торкаў варожая шабля секанула баярына па шыі. Галаву Чудзін не згубіў у стэпе, а шыя да скону дзён пакалечаная. Гэтаму Чудзіну наогул шмат гарачых вуголляў і чорнага попелу даставалася ў жыцці. Мінулай вясною ён страціў малодшага двухгадовага сына. Спаў хлопчык у калысцы, сплеценай з вяровак. Прачнуўся, захацеў вылезці, але зачапіўся нагою, кульнуўся і ўшчаміў шыю ў вяроўкі. Прыбегла карміцелька, а ён вісіць ножкамі ўверх, пасінеў. Вельмі бедаваў Чудзін. I асабліва перажываў, што менавіта такую, а не іншую смерць паслаў Бог сыну. Павешанне — самая страшная смерць, бо чалавечая душа не можа вылецець праз вусны і застаецца навекі замураванай у смяротным целе. Чудзінаў род вёўся з Юр'ева, які бацька Ізяслаў Яраслаў заклаў на лясной рацэ Амоўжы.
— Што ж ты бачыў, баярын? — спытаўся Ізяслаў.
— Бачыў іскры. Бачыў свячэнне.
— Хто што хоча бачыць, той тое ўбача. Ці не так, Чудзін? — калюча зірнуў Ізяслаў.
Ён забегаў па апачывальні, і язычкі свечак, што густа гарэлі на сценах, замітусіліся.
— Вы ўсе шмат гаворыце пра гэтага полацкага ізгоя, — не астываў, не супакойваўся вялікі князь. — Толькі і чутна: Ўсяслаў, Усяслаў... Пра мяне, кіеўскага князя, у Кіеве менш гавораць і думаюць, чым пра Усяслава.
Чудзін спакойна слухаў князя, потым усё ж знайшоў шчылінку між князевых слоў, уставіў сваё:
— Трэба табе, вялікі князь, паклікаць сваіх братоў — Святаслава з Чарнігава, Усевалада з Пераяслаўля.
— Навошта мне клікаць братоў? — спалохаўся Ізяслаў. Нейкая хітрасць бачьлася яму ў прапанове Чудзіна. А што, калі баярын хоча разам са Святаславам і Усеваладам скінуць яго, Ізяслава, з кіеўскага залатога стальца? Апошнім часам ён такі ціхі, пакорлівы, ласкавы, гэты Крывашэй. Нездарма кажуць: ласкавае цялятка ў дзвюх матак малако сасе. Князь люта паглядзеў у твар Чудзіна, ведаў, не кожны можа вытрымаць такі ягоны позірк. I сапраўды, Чудзін уздрыгнуў, перасмыкнуў чырвонымі вуснамі, ды ўсё ж яму хапіла духу сказаць:
— Твой бацька Яраслаў, якога народ Мудрым назваў, цвёрда трымаў Русь пад сваёй рукою. На зялёных лугах, на шаўковых дыванах піў мёд з залатога кубка. Усе яго шанавалі, усе любілі. А чаму? Таму што баяліся. Твайго дзядзьку, свайго роднага брата Судзіслава Пскоўскага ён пасадзіў у поруб і дваццаць сонцаваротаў трымаў там на ланцугу, як пса. Родную кроў не пашкадаваў. А ты, вялікі князь? Няўжо не можаш з Усяславам расквітацца, ад якога перашэпты і смута ў Кіеве? Кліч братоў, вяршы княжы суд, здымі Усяславу галаву.
Аблічча ў Чудзіна зрабілася калянае, жорсткае. Ільдзістыя бледныя вочы, здавалася, сталі гарачымі.
— Я падумаю над тваімі словамі, баярын, — сказаў Ізяслаў. — Ідзі.
У цішыні начной апачывальні Ізяслаў доўга не мог заснуць. Двойчы, звонячы ў срэбны званочак, выклікаў любімую рабыню-рамейку. Пышнавалосая тоненькая рамейка грала на лютні, але салодкая музыка не цешыла вялікага князя. Ён адпускаў рабыню і думаў, думаў...
«Ці холадна там, наверсе?» — спытаўся ў яго аднойчы ігумен манастыра святога Дзмітрыя Варлам, якога ён, Ізяслаў, знайшоў у Пячэрскай лаўры і ўзвысіў над іншымі. «Холадна, ойча», — адказаў тады Ізяслаў.
Таму, хто не цягнуў на сваіх плячах цяжкі крыж улады, здаецца, пазіраючы знізу, што князь жыве, як у раі, што князь шчаслівейшы чалавек. Але гэта — крывавае шчасце, бяссоннае шчасце, халоднае шчасце. У вачах, якія апушчаны долу пры князевым з'яўленні, гараць зайздрасць і нянавісць. Пад пазногцем вялікага пальца рукі, якая падносіць князю залаты кубак з віном, можа быць схавана малюсенькая кропелька атруты, смяротная расінка, што непрыкметна ўпадзе ў віно. Чудзін казаў, што Судзіслаў Пскоўскі сядзеў у порубе дваццаць сонцаваротаў. Няпраўда. Дваццаць чатыры сонцавароты гніў ён у порубе. Пасля смерці бацькі яны, Ізяслаў, Святаслаў і Усевалад, яшчэ чатыры гады трымалі роднага дзядзьку пад зямлёй, а потым насільна пастрыглі ў манахі, і да скону Судзіслаў насіў чорны клабук. Аднойчы Ізяслаў спускаўся да дзядзькі ў поруб. Не чалавека ўбачыў ён у падземным змроку, а валасатага знясіленага бледнага звера, які ўпаў перад пляменнікам на калені, пачаў цалаваць яму ногі, плачучы, горача маліў: «Выпусці мяне адсюль. Гарачае сонейка хачу ўбачыць, травінку нагою крануць...» Ізяслава палесвіцы падымалі ўверх, а знізу неслася адчайна-жудаснае: «Выпусці мяне адсюль. Як чарвяк, гіну. Усё жыццё Бога за цябе буду маліць».