Што, не чакаў візіту?
Вашчыла. Добры дзень, пан генерал.
Лявонцьеў. А я вось прыйшоў паглядзець зноў на чалавека, які здолеў нарабіць шуму, як кажуць, на дзве дзяржавы. Што ён гэта, гетман, за нос нас вадзіў столькі? Я ўжо гатовы быў паверыць, што ты сама бяскрыўднасць і што шукаеш сваю былую радзіму, сяло Чамаданава Пачопскай сотні. А тут прыязджаю, паказанні твае чытаю. Аказваецца, не той ты, за каго выдаваў сябе.
Вашчыла (адчужана). Я ў гэтым прызнаўся. Добраахвотна. Але за маё згоднае прызнанне прашу, пан генерал, ласкі. Адпусціце майго чалавека.
Лявонцьеў. Не за сябе просіш — за дружбака? Можа, за вайсковага старшыню?
Вашчыла. За сотніка. Узялі вы яго дарэмна.
Лявонцьеў. Што значыць — дарэмна? Чалавек пранік да нас з чужой дзяржавы і гэта дарэмна, па-твойму?
Вашчыла. Я пра тое, што ніякай карысці вашай дзяржаве ад яго. Я нарабіў у старастве шкоды, я і адказваць мушу. З гэтым я і прызнанне даваў, каб яго адпусцілі. Уважце маю просьбу. Хопіць з вас аднаго мяне. Хоць я перад вамі таксама не вінаваты, а ён — тым больш.
Лявонцьеў. Гэта праўда, перад намі ты не вінаваты, але ж існуюць міждзяржаўныя адносіны. І тая дзяржава, дзе ўчынена злачынства, мае права патрабаваць выдачы вінаватага. Тое ж, аб чым мы размаўлялі мінулы раз, трэба выкінуць табе з галавы. У той справе ты нам больш не памочнік, бо дзяржаўны злачынца, кіраўнік паўстання, якое нанесла нашаму суседу, літоўскаму падчашаму, вялікія страты. Радзівіл да цябе мае прэтэнзіі — акрамя таго, што ты са сваімі людзьмі зруйнаваў ягоную маёнтнасць, яшчэ і многа людзей пабіў, жаўнераў таксама.
Вашчыла. Людзей я не забіваў. Гэта дарэмна. А што пра жаўнераў, дык на тое вайна, пан генерал. Яны забівалі нас, мы — іх.
Лявонцьеў. Па ўказу Яе Імператарскай Вялікасці створана прыгранічная руска-польская камісія. Яна займаецца тваёй справай. Гэта я павінен заявіць табе афіцыйна. Так што з-пад маёй улады ты неўзабаве вызвалішся.
Вашчыла. А сотнік мой?
Лявонцьеў. Сотнік сапраўды быццам бы ні пры чым тут, хоць, канечне, сышоў бы за сведку. Але ты праўду кажаш, шкоды ён нашай дзяржаве не нарабіў і патрабавання аб яго выдачы мы ад князя Радзівіла не маем. Так што на сотніка пакуль цалкам распасціраецца наша добрая воля. Але пра сотніка твайго пасля. Цікава мне ведаць, Вашчыла, чаго ты хацеў, бунтуючы супроць свайго ўладальніка стараства?
Вашчыла. Волі хацеў. Не было ўжо як пад князем жыць. Задушыў ён нас сваімі арандатарамі. Таму я і хацеў даць людзям волю.
Лявонцьеў. Ну, гэта ўсе вы, бунтаўшчыкі, так гаворыце. Сцяпан Разін у нас таксама ў граматах сваіх тое ж пісаў.
Вашчыла. Не чуў я пра такога.
Лявонцьеў. А дарэмна, а то б не пайшоў на злачынства, калі б ведаў, чым разінскі бунт скончыўся і як сам той злодзей скончыў. Значыць, і ты хацеў волю народу даць.
Вашчыла. Волю, пан генерал.
Лявонцьеў. А царом не хацеў стаць?
Вашчыла. Я бунтаваў людзей супроць Радзівіла. А каралём у нас — другі чалавек.
Лявонцьеў. Навошта ж тады называў сябе гетманам, унукам Багдана Хмяльніцкага?
Вашчыла. Я не называў так сябе, я ўжо гаварыў вось яму. (Ківае на прэм’ер-маёра Гарнастаева.) Я чалавек просты, звычайны войт, і ўсе пра гэта ў нашым краі ведалі. Навошта ў такім разе было мне выдаваць сябе за гетмана, ды яшчэ за Хмелевага ўнука? Не, пан генерал, гэта не ў нашых звычках выдаваць сябе пры ўсім народзе за кагосьці.
Лявонцьеў. Ну, а праўда, што ты хацеў рушыць свае атрады на Слуцк, дзе галоўная кватэра Радзівіла, нават на сталіцу Вялікага Княства Літоўскага? Ці многа пад табой войска было?
Вашчыла. Многа, пан генерал. Тысячы. І гарматы былі, і конніца была, усё, як трэба ў войску. А пра Слуцк, пра Вільню? Канечне, мы ведалі, дзе галоўныя князевы гнёзды, але ж у мяне не было вучоных палкоўнікаў, каб кіраваць такім паходам.
Лявонцьеў. Ну, добра, гэта стратэгія, бачу, сапраўды не па табе. Кажуць, што ты хадаком ад мужыкоў часта ў свайго князя быў? Суплікі насіў.
Вашчыла. І ў Слуцк, і ў Вільню, і ў Белую.
Лявонцьеў. Дзе гэта?
Вашчыла. За Бярэсцем.
Лявонцьеў. Гэта вы так у сябе Брэст-Літоўск завеце?
Вашчыла. Так.
Лявонцьеў. То раскажы мне пра свайго князя. Што ён за чалавек?
Вашчыла. Багаты і хцівы. Мы доўга ўсім стараствам прасілі яго зменшыць падаткі, прыслаць добрых арандатараў. А ён адно абяцаў, але ўсё горшых і горшых прысылаў. А тыя і для сябе народ абдзіраюць, і для князя. Таму мы і не вынеслі, за зброю ўзяліся.