Лявонцьеў. Ну, гэта зразумела. Але я не пра тое. Як князь жыве?
Вашчыла. Я з ім гарбату не піў. Праўда, калі хадзіў за хадака да яго, то размаўляць размаўляў. (Усміхнуўся.) Ідала ён за сябе ставіць перад палацам у Слуцку. Бадай, гэтым і заняты больш за ўсё, не да людзей яму.
Лявонцьеў. Якога ідала?
Вашчыла. Ну, статую. Чалавека, на сябе падобнага, з мармуру.
Лявонцьеў (таксама ўсміхаецца). А-а, вунь ты пра што!..
Вашчыла. Сядзіць цэлы дзень на гульбішчы ды пазірае, як масцеравыя высякаюць з яго на плошчы статую.
Лявонцьеў. Што ж, у князя свае забавы. На тое ён і князь. Ведае, мусіць, што чалавек не вечны на зямлі. Вось і клапоціцца пра будучае. Не баішся расплаты за бунт?
Вашчыла. Не, пан генерал. Мяне расплата цяпер не палохае. Быў ужо час на вашых харчах пра ўсё падумаць. Аб адным шкадую, што не раздзяліў лёс са сваім войскам, са сваімі войтамі ды сотнікамі. Усе яны пакараны ў Крычаве — каго на кол княскія жаўнеры пасадзілі, каго сабакамі зацкавалі, каго пад лёд на Сажы пусцілі… Гэта я дарэмна зрабіў, што ўцякаць кінуўся. З гарачкі гэта, не падумаўшы. Ды і надзея ў мяне спела — сабраць зноў па вясне войска… Гэтым і спакусіўся на ўцёк…
Лявонцьеў. Значыць, не ўтрымаўся б ад ранейшага, каб на волі застаўся?
Вашчыла. Там відаць было б.
Лявонцьеў. Вось што, гетман, раскажы ты ўсё пра крычаўскі бунт маёру, пакуль што да чаго. Як пачынаў бунт, што вы рабілі пры ім і чым скончылі. Князь твой пра сваю будучыню дбае, узводзячы помнік, а ты паклапаціся пра сябе. Няхай запіша манах за табой. Папера доўга жыве. Часам нават мёртвым даводзіцца апраўдвацца перад людзьмі. Ну, бывай, гетман.
Генерал-губернатар збіраецца выходзіць.
Вашчыла. А што са мной усё-ткі будзе, пан генерал?
Лявонцьеў. Хутчэй за ўсё давядзецца цябе выдаць пасля камісіі князю. Сам паказаў — ягоны ты падданы. А ў такім разе злачынцаў мы павінны перадаваць туды, дзе яны рабілі злачынства. Так у дагаворы запісана, гетман.
Вашчыла. А сотнік мой? Як вы маеце паступіць з ім?
Лявонцьеў. Ты лепей пра сябе думаў бы.
Вашчыла. Я ж спадзяваўся.
Лявонцьеў. Падумаем, урэшце, гетман, і пра сотніка.
Генерал-губернатар выходзіць.
Гарнастаеў. Ну што, Вашчыла. Не хацеў у царкве спавядацца, давай перада мной. Генерал мае рацыю — папера жыве даўжэй за чалавека.
Вашчыла (сумна). Наспавядаўся я перад вамі ўжо і без таго.
Гарнастаеў. Я вось пра што падумаў, Вашчыла, а што, сотнік твой — вернецца зноў у стараства, калі мы яго адпусцім? Ну, з той жа справай, пра якую генерал меў намер згаварыцца з табой?
Вашчыла. Угаворваць беглых рускіх, каб вярталіся назад сюды, у Расію?
Гарнастаеў. Так.
Вашчыла (думае, затым гаворыць, паціскаючы плячамі). Хіба што…
Карціна трынаццатая
Тая ж карчма ў Кіеве. Той жа карчмар і двое ранейшых — ротмістр Шленца і шляхціч Пішчык.
Шленца. Дык, кажаш, князь грошы шкадуе? А мы вось зараз за яго яснавяльможнае здароўе… (Бярэ штоф, каб наліць шляхцічу.)
Пішчык. Не, трэба дачакацца абывацеля. Ды і стаміўся я. Гэта ж столькі праскакаць. Ажно штаны баляць. Дзе той Крычаў, а тут ужо Кіеў.
Шленца. Як сабе знаеш, шляхціч, а я вось яшчэ глыну. (П’е.) Пакажы ліст князеў.
Пішчык. Не нашых вачэй гэта…
Шленца. Не дуры, шляхціч.
Пішчык дастае з-за пазухі скрутак, трохі трымае ў руках, а тады ўсё-ткі аддае. Шленца чытае.
Якое шляхецтва! Быццам брат да брата піша. Але ж ты не ўсё сказаў — князь піша, каб мы з табой ды са сваімі гусарамі суправаджалі забойцу Вашчылу на камісію ў Мглін.
Пішчык. Напэўна, гэта рускія павінны сказаць нам. Можа, ад іх згода патрэбна?
Шленца. Халера, пся крэў. Гэтак і да восені адсюль не выбрацца, з гэтай паганай Расіі.
Пішчык. Цыц! (Глядзіць на карчмара.) А вось і чалавек наш. (Паварочваецца да дзвярэй.)
У карчму заходзіць Чорны дзяцюк.
Шленца (да яго). Сядай, твая мосць, частуйся. (Налівае.) Шляхціч кажа, што ты ўжо гатовы памагчы нам?