Чорны дзяцюк. Ну, пра што ў вас таксама галовы няхай не баляць. Я сваю справу знаю.
Шленца. Але мог ужо за час, як рухаемся з Кіева, справіцца! Тады б і гэтай не ўзнікла!
Чорны дзяцюк. Самі бачыце, рускія ні на крок не адыходзяць.
Шленца. Ну, яны свой клопат маюць, а ты павінен пра свой дбаць.
Чорны дзяцюк. Я ўвесь час і дбаю.
Шленца. Але глядзі, калі што, пся крэў, ад маёй шаблі не ўхілішся!
Пішчык (да Чорнага дзецюка). Добра, ідзі.
Чорны дзяцюк адыходзіць.
Нічога не зробіш, ротмістр, давядзецца табе заняцца Вашчылавым пісарам. Сядай на каня і дагані яго ў ціхім месцы.
Шленца. Яшчэ гэтага мне не ставала, халера! Мог бы і сам, шляхціч!
Пішчык. Яно праўда, пан ротмістр, але мне неяк не з рукі гэта.
Шленца. Хочаш чыстымі мець рукі?
Пішчык. Грэх адзін — што твой, што мой. Аднолькава на тым свеце спытаюць.
Шленца. Рана сабраўся, шляхціч, на той свет.
Пішчык. Рана — не рана, але і пра гэта клапаціцца ўжо трэба. Свят, свят!
Карціна сямнаццатая
Княскі палац у Слуцку. На плошчы перад палацам дойліды высякаюць князю помнік. Падыходзіць Радзівіл. Глядзіць, тады лезе па сходках да сваёй галавы.
Радзівіл. Я сам! (Бярэ малаток, долата. Нешта папраўляе на мармуровым твары.) У мяне нос з гарбіной, а вы яго робіце як лыжу!
Дойлід. Мы па мадэлі, яснавяльможны князь.
Сапраўды, каля помніка стаіць зменшаная мадэль помніка.
Радзівіл (злуе). Па мадэлі, па мадэлі! Мадэль рабілі ў Фларэнцыі, а тут Слуцк! Тут я пры вас. Глядзіце вось на жывую мадэль і высякайце як трэба. Не мне ж за вас працаваць? А то нядоўга і ў лёхі трапіць!
Да статуі падыходзяць двое — афіцэр і цывільны, судзейскі.
(Спускаецца па сходцы ўніз. Нібыта пакрыўджаны. Да афіцэра і судзейскага.) Кажу лайдакам — у мяне нос з гарбіной, вось бачыце (паказвае на свой нос), а яны лыжу нейкую з яго робяць. Дармаеды, пся крэў! Пасаджу на ваду і хлеб — адразу згаворлівымі стануць!
Афіцэр і судзейскі маўчаць.
Гатовы ў дарогу, паны камісары?
Афіцэр. Так ёсць, яснавяльможны. (Схіляецца.)
Радзівіл. Але спяшацца таксама не варта. Мне пішуць з Расіі, што ў прыгранічныя палкі свае прыязджае імператрыца іхняя Лізаветка. Думаю, што там цяпер не да вас будзе, дарма што кіеўскі генерал у пісьмах прыспешвае ваш прыезд. Паедзеце праз Крычаў у Мглін. Там будзе засядаць камісія — з іхняга боку два камісары і з майго два. Выбраў вось вас.
Афіцэр. Дзякуй за давер, яснавяльможны.
Радзівіл. Справа ідзе пра перадачу Вашчылы ў мае рукі. Але хачу папярэдзіць паноў камісараў — не дужа ён патрэбны мне будзе тут пасля расследавання. Яны ж захочуць ад яго ведаць дакладна, што адбылося ў старастве. Відаць, сілічоўскі войт ужо і так наплявузгаў абы-чаго. Пэўна, што рускім таму карціць выставіць мяне крыважэрцам перад Еўропай. Маюцца ў іх і іншыя прэтэнзіі да мяне, нібыта я сілай трымаю беглых у сваіх маёнтнасцях. Не выдаю назад, як гэта змоўлена па дагаворы аб вечным міры. Але дапусціць гэтага нельга! У Расіі вы адшукаеце ротмістра Шленца і шляхціча Пішчыка. То мае верныя людзі. Перадасце на словах — ранейшы загад не адмяняю. Няхай кіруюцца ім.
Афіцэр. Так ёсць, яснавяльможны.
Радзівіл (да судзейскага). А вам загадваю выставіць рускім нашы прэтэнзіі — гэта яны правакавалі бунт у старастве. Таму трэба мець пры сабе інкрымінуючы матэрыял. Лепей за ўсё падрыхтаваць надзейнага сведку. Можна адсюль такога ўзяць, а то пашукаць у Крычаве, з ліку паўстанцаў. Сілай прымушаць не варта. Апынуўшыся за граніцай, зняволены можа даць любую нечаканасць. Абяцайце грошы. Гэты сродак мала калі не апраўдваў сябе. Да таго ж няхай палкоўнік Пястрыца адбярэ на месцы заложнікаў з сям’і таго, на кім спыніце ўвагу.
Судзейскі. Так, яснавяльможны.
Радзівіл. Ты, пан маёр, будзеш мець пасля вяртання ў Слуцк новы чын. Не пакіну без маёй княскай міласці і цябе. (Паварочвае галаву да судзейскага.) Вядома, калі ваша місія будзе мець поспех. А без гэтага можаце сюды не вяртацца.
Афіцэр. Слухаем, яснавяльможны. Мы вашы слугі.
Радзівіл. Яны вунь (паказвае на майстроў на рыштаваннях) таксама мае слугі, пся крэў, а нос на маёй мармуровай выяве даводзіцца самому папраўляць! (Зноў падымаецца па сходках, бярэ ў аднаго з дойлідаў малаток, долата, ляскае па мармуры. Тады нешта крычыць, спускаецца ўніз.) Халера, хоць ты зусім не адыходзь ад лайдакоў. Трэба ўсё-ткі выклікаць каменшчыкаў з Італіі. Дарэмна паспадзяваўся на сваіх. Колькі ні вучы — толку мала. (Да афіцэра.) Не выключана магчымасць, пан маёр, што былыя хаўруснікі Вашчылавы, якім удалося ўцячы, замысляць уратаваць свайго верхаводу. Такая пагроза таксама існуе, тым больш што дарогі праз граніцу ў Расію ім вядомыя. Таму ўсялякую падобную спробу неабходна прадухіліць. Калі ж справа сапраўды дойдзе да расследавання на камісіі, не саромцеся рускіх — чым болей выставіце прэтэнзій да іх, тым лепш для вашага князя. Але спадзяюся — Езус Хрыста не давядзе да гэтага. Перадайце пану палкоўніку ў Крычаве, каб не спыняў пошукі дзяцей бунтаўшчыка. Мне яны патрэбны, можа, найбольш, чым сам Вашчыла цяпер.