Лявонцьеў. У каталіцкую веру не пераходзяць?
Вашчыла. Мы трымаемся сваёй, але апошні час пачынаюць расказваць пра сваю рэлігію ўніяцкія святары.
Лявонцьеў. Матухна імператрыца, Елізавета Пятроўна, якая ў нас цяпер правіць, хацела б, каб былыя падданыя нашага царства зноў вярнуліся ў Расію. Што іх трымае там?
Вашчыла. У кожнага свая прычына.
Лявонцьеў. Ну, а ў цябе, якая прычына была ў цябе? Што ты шукаў там, у Польшчы?
Вашчыла. Волю.
Лявонцьеў. А тут, у Расіі, няма яе?
Вашчыла маўчыць.
А мог бы ты вярнуцца назад у Польшчу?
Вашчыла доўга глядзіць на генерал-губернатара.
Вашчыла. Навошта мне будзе вяртацца, ваша светласць, калі я адтуль уцёк?
Лявонцьеў. Гэта мы з табой ведаем, што ты ўцёк. А можна зрабіць выгляд, што ты нікуды не адлучаўся са сваёй вёскі. Як яна хоць завецца?
Вашчыла. Сілічы. Гэта адразу за граніцай. За фарпостам у Латаках.
Лявонцьеў. Ну вось, зробіш выгляд, што ездзіў да знаёмых у суседнюю вёску. Дарэчы, чым ты займаўся ў старастве? Якую маёмасць меў?
Вашчыла. Войтам быў у Сілічах.
Лявонцьеў. Значыць, панам быў?
Вашчыла. Я чалавек выбраны.
Лявонцьеў. І што ж здарылася, што не захацеў войтам служыць?
Вашчыла. Не стала жыцця за князем. Люты. Арандатараў разбэсціў. Ліхвярам патурае. Ат, ці мала што!..
Лявонцьеў. У мяне вось тут гатовы на цябе пашпарт для пражывання ў межах Расійскай імперыі. Вось ён, ляжыць. Але цяпер бачу, што птушка да нас з-за польскай мяжы заляцела няпростая. (Бярэцца за кутас, торгае.)
Чуецца званок. Заходзіць прэм’ер-маёр Гарнастаеў.
Пакажыце мне пратакол допыту з Цімошынскага фарпоста. Хачу пазнаёміцца.
Гарнастаеў дастае з папкі аркуш, падае генерал-губернатару. Той чытае.
Тут нідзе не пазначана, што ты быў войтам?
Вашчыла. Мяне пра гэта не пыталі.
Лявонцьеў. Мог сам сказаць.
Вашчыла. Дык…
Лявонцьеў (да Гарнастаева). Вы можаце ісці, прэм’ер-маёр. І вы — таксама, рэйтар.
Рэйтар стаяў праз усю размову генерал-губернатара з Вашчылам ля дзвярэй.
Наколькі я пачаў разумець, ты не пра ўсё расказаў сяржанту Сафронаву на фарпосце. Але мы справу да канца даследуем. Цяпер… пра тваё вяртанне ў Польшчу. Ці змог бы ты, вярнуўшыся туды, дапамагчы нам угаварыць былых падданых Яе Імператарскай Вялікасці перайсці зноў у Расію?
Вашчыла. Не ведаю.
Лявонцьеў. А ты падумай, войт.
Генерал-губернатар зноў торгае за кутас. Заходзяць прэм’ер-маёр і рэйтар.
У крэпасць. (Ківае галавой на Вашчылу.) Але няхай там не чыняць войту лішніх перашкод.
Вашчыла з рэйтарам выходзяць.
А вы, Іван Раманавіч, падрыхтуйце ліст у Калегію замежных спраў адразу на імя графа Бястужава-Руміна. Здаецца мне, што гэтага Вашчылу можна будзе скарыстаць у той справе, пра якую клапоціцца калегія.
Гарнастаеў. Згаджаецца?
Лявонцьеў. Будзем дамагацца. Але, як я зразумеў, чагосьці баіцца. Ці не стаіць за ім віна, можа, у бунце цяперашнім замешаны, бо нездарма гэтак насцярожваецца, калі схіляеш да вяртання. Ва ўсякім разе, такога жадання ў ім пакуль не відаць. Значыць, трэба дадаткова высветліць, што ён за чалавек! Нутром чую, ёсць нейкая загадка. Перадайце, Іван Раманавіч, загад у крэпасць — перавесці нашага госця, сілічоўскага войта, у лепшую камеру, прыставіць да нагляду разумнага манаха. Не можа быць, каб чалавек не адгукнуўся на ласку. А вы, прэм’ер-маёр, тым часам пашліце ганца ў Старадуб да палкоўніка Максімовіча. Дзе Вашчыла паказвае, што нарадзіўся?
Гарнастаеў. У сяле Чамаданава Почапскай сотні.
Лявонцьеў. Ну вось, няхай сотнік почапскі гэтым і зоймецца. Можна нават адразу даручэнне маім загадам аддаць туды. Мы ж тут будзем спадзявацца пакуль на манаха. Падбярыце такога сярод пячэрскай браціі, такога, хто ўжо аказваў нам падобныя паслугі і ў крэпасці свой чалавек. Ды не дужа нявольце самога Вашчылу. Асабліва карміце добра. Паразуменне часцей за ўсё праз страўнік да людзей прыходзіць. Няхай адчуе, што ў нас у ім сапраўды патрэба.