Ты атруціла яму жыццё! Што ты магла? Толькі легчы з ім у пасцель! Але ж гэтага вельмі мала для таго, каб стварыць шчаслівы шлюб. Каханаму трэба належаць не толькі целам, а і душою. А якая ў цябе душа? І галава, і душа ў цябе пустыя! Ненавіджу цябе! Твайго сына і ўнукаў! Ненавіджу ўсіх вас! Змяінае кодла!
Каця кінулася да Зосі, схапіла яе за горла, пачала душыць. Зося адпіхнула яе ад сябе, устала на поўны рост.
— Вось што цябе даймае! Ідзі, вазьмі свайго Гардзея! Патаўчыся ў тым гноі, у якім я жыву! А я пабачу, як ты пацягнеш тую працу! Ідзі! Гардзея яна захацела! Ён стары чалавек, набожны! Яму не да каханак цяпер, калі кожны ўздых даецца з цяжкасцю! Калі вочы нічога не бачаць. Ён адну толькі сцежку топча, што вядзе да прыбіральні!
Каця з цяжкасцю паднялася і зашыпела так, што ажно сліна запырскала з рота:
— Гэта ты зрабіла яго такім! Ты знішчыла сваёю распустаю самага лепшага чалавека на свеце. Вось Бог цябе і пакараў, не даў табе магчымасці спаць з ім! Ненавіджу! Ненавіджу цябе!
Зося ўзяла сумку, стала скідваць рэчы.
— Збіраешся? Нікуды ты не паедзеш! Я атручу цябе і пахаваю тут, у Амерыцы, а сама паеду да Гардзея! Я ведаю, што ён усё жыццё кахаў толькі мяне адну! Я для яго назаўсёды засталася недасяжнаю. Мо ён сумняваўся ў маіх пачуццях? Цяпер я прызнаюся яму, што нікога не кахала так, як яго, — крычала Каця.
— Ты звар’яцела, — спакойна адказала Зося. — Пабойся Бога! Што ты кажаш!
У пакой зазірнуў Дзяніс, спытаў:
— Што ў вас тут здарылася!
— Прэч, лысы чорт! Задушу, як гніду! — гняўліва закрычала Каця, чырвоная ад злосці з распатланымі валасамі. — Ты ўсё жыццё п’еш маю кроў! Атруціў мне душу!
— Зося, што ў вас тут? — перапытаў Дзяніс.
— Нічога. Я хачу дамоў. Дапамажы мне, калі ласка, купіць білет, — папрасіла Зося.
— Чаму? Навошта? Заўтра яна адумаецца, будзе прасіць прабачэння.
— Прабачэння? Ха-ха-ха! У каго? У гэтай самадайкі! Ніколі! — закрычала Каця. — Яна мой вораг нумар адзін!
— Я прашу цябе, Дзяніс, дапамажы мне. У мяне няма сястры. І я не магу чакаць да заўтра. Паеду зараз жа, — сказала Зося.
— Пачакай, я патэлефаную, спытаю, ці ёсць месцы на бліжэйшы рэйс, — прапанаваў Дзяніс.
— Добра, пойдзем разам і патэлефануем, — рашуча адказала госця і пайшла следам за гаспадаром.
Каця правяла іх злосным позіркам.
10
Гардзей сядзеў на прызбе, грэўся ў апошніх промнях восеньскага сонца. Ён бачыў перад сабою толькі абрысы дрэў, а далей свет засцілаўся туманам. Пачуліся крокі. Ён павярнуў галаву і здзівіўся, пазнаўшы знаёмую постаць жонкі, хоць твару пакуль не мог разгледзець.
— Няўжо ты так хутка вярнулася з Амерыкі? — здзівіўся ён.
— У мяне няма сястры.
— І там пасварыліся?!
Зося нічога не адказала, накіравалася да дзвярэй.
— З чым паехала, з тым і вяртаешся.
— А табе што трэба, гасцінцы? Дык едзь сам.
— Ты чаго такая злосная? Прыехала і дзякаваць богу. Мне нічога не трэба.
— Як унукі? Што ў нас? — знервавана спытала Зося.
— Усё добра. Учора нявестка прыязджала, казала, што ўсе здаровыя.
— Гэта і ёсць наша найвялікшае багацце.
З-за хаты выйшла Алена, Леванюкова дачка, з кошыкам у руцэ, павіталася, спытала:
— Цётка Зося, вам цукар трэба?
— Трэба, гэта ж вечны дэфіцыт.
— Дык я прынесла тры кілаграмы.
— Мо ў бацькі ўзяла без дазволу? — спытала Зося.
— Не, гэта адзін хлопец працуе ў Жабінцы, цукар робіць. Ну і папрасіў трохі прадаць, — запэўніла Алена.
Гардзей узяў у яе цукар, разлічыўся, узрадаваная дзяўчына ажно пакланілася Рахубам.
— Во паляцела. Кажуць, у бутэльку добра зазірае. Уся ў бацьку ўдалася, — з жалем сказала Зося.
— А хто цяпер не п’е? Бязбожнікі, распуста, усё ў іх ёсць, а ім нічога не трэба, ні вучоба, ні праца.
У хаце Паўліна пляснула рукамі ад радасці і прамовіла нараспеў:
— Зоська вярнулася! Можа і мне гасцінца прывезла?
— Табе прывезла, пасля аддам. А пакуль дай мне што-небудзь паесці.
Зося села за стол, сёрбала крышаны, якія паслужліва паднесла ёй Паўліна, і маўчала. Бязрадаснай выдалася паездка. Такім жа было і вяртанне.
— Ты хоць бы што расказала, — папрасіла Паўліна.
— У яе рот заняты, бачыш, есць, — сказаў Гардзей, які таксама чакаў пачуць што-небудзь цікавае пра амерыканскае жыццё.
Зося пад’ела, адсунула міску і сказала:
— Жывуць амерыканцы добра, але і там шчасце даецца далёка не кожнаму ў рукі. Не залежыць шчасце ад грошай і ад таго, што ты маеш двухпавярховы дом з люстраным ванным пакоем. Разумееце? Кожны няшчасны па-свойму. А калі хто нават малады, здаровы і багаты, усё роўна можа прыдумаць сабе сто прычын для таго, каб быць нешчаслівым.