— Чаму яна ва ўсім чорным? — спытала Зося.
— Мужа пахавала, — адказала нейкая жанчына.
— І што з ім здарылася?
— Забілі.
— Хто? — яшчэ больш здзівілася Зося.
— Пра гэта нават паліцыя не ведае.
— Напэўна, ён быў вельмі прыгожы?
— Прыгожы, але бедны. Графіня Віслава выйшла замуж без дазволу бацькі, — адказала жанчына і падалася ўперад, каб лепш разгледзець, што адбываецца на ганку.
«Вось як бывае, — з жалем падумала Зося. — І прыгожая, і багатая, а шчасця няма. Чаго мне на лёс наракаць?»
— Якая графіня прыгожая! — ціха, з захапленнем сказала Гэлька.
— Каб цябе так апрануць, мо і ты была б, як графіня, — адказала Зося.
— Пра што ты кажаш? У яе ж тварык, бы з іконы змаляваны...
Зося памаўчала. Яна падумала, што, сапраўды, прыгажосць — рэч важная, але ж усе твары не могуць быць на манер ікон. Кожны чалавек па-свойму нечым прывабны. Галоўнае, каб душу меў спагадную, каб не прымушаў пакутаваць іншых.
Графіня ўвайшла ў палац, за ёю падаліся пакаёвыя слугі. Гэля і Зося селі на лаўку пад ліпаю каля будынка, дзе яны жылі.
— Добра быць графіняю, — сказала Гэля.
— Дзіва што, — адгукнулася Зося.
— Глядзі, твой Юлек з саду ідзе.
— Які ён мой? Нашто мне ён?
— Застанешся ў Польшчы, будзеш паняй.
— Не застануся. Мне іхняя гаворка не падабаецца...
Юлек павітаўся яшчэ здалёк, ён нёс кошык з яблыкамі, такімі спелымі, што яны здаваліся празрыстымі.
— Я да вас. Частуйцеся, калі ласка, — сказаў хлопец, ставячы кошык на лаўку.
— Якая смаката! — усклікнула Гэлька, адкусіўшы сакавітую мякаць.
— Цябе не будуць лаяць за яблыкі? — спытала Зося.
— Гэта ж падалкі. Я іх збіраю і аддаю на гаспадарчы двор. А ці прыйдзе сёння панна Зося на скокі?
— Прыйду, Юлек. Скокі я люблю. Хутка восень, а потым зіма, там ужо не паскачаш. Дзень кароткі.
— Зімой наша моладзь весяліцца ў карчме.
— Не, у нас у карчму толькі сталыя людзі ходзяць, — заўважыла Гэля. — Мы ладзім вячоркі па хатах, дзе ёсць хлопцы ці дзяўчаты.
— На які тэрмін вас узялі на працу? — спытаў Юлек.
— На два гады, — адказала Зося.
— Гэта добра, папрацуеце, нешта заробіце. Частуйся, панна Зося, — прапанаваў Юлек.
Зося ўзяла яблык, выцерла яго, патрымала ў далонях, быццам саграваючы, потым надкусіла, пажавала, сказала:
— Вельмі смачна, Юлек. Ты мне свеціш і саграваеш, як сонца.
Юлек паружавеў ад гэтай пахвалы, апусціў вочы, хаваючы сваю збянтэжанасць.
— Пайду я, — сказала Гэля, хітравата падміргваючы Зосі, — у мяне справы ёсць.
— Панна Гэля, вазьміце яшчэ яблыкаў, — прапанаваў Юлек.
Гэля ўзяла ў рукі колькі яблыкаў і пайшла. У двары было пуста, толькі чалавек, які прывёз графіню, усё завіхаўся каля машыны.
— Што здарылася з мужам графіні? — спытала Зося.
Юлек азірнуўся па баках, ці няма каго побач і адказаў:
— Абраннік маладой графіні не падабаўся графу. Людзі кажуць, што наняты забойца забіў нежаданага зяця. Толькі ты нікому пра гэта не кажы.
— Які жорсткі свет, — прамовіла Зося. — Якія жорсткія людзі...
— Людзі ёсць розныя, — адказаў Юлек.
Усім сваім выглядам ён нібы паказваў, што не такі, што на Зосю ягонай дабрыні, напэўна, хопіць, але дзяўчына нічога не заўважыла, душа яе была абцяжарана ўласнымі трывогамі і згадкамі, праз якія Юлеку ніяк не ўдавалася дастукацца да яе душы.
11
Непрыкметна прайшоў адзін год, пацягнуўся другі. Найміты ўсё часцей думалі і загаворвалі пра дамоўку, хацелася сваёй стравы на стале, няхай і простай, але звыклай, сваіх людзей і роднай гаворкі навокал. Зосі таксама карцела вярнуцца дамоў. Каця пісала падрабязныя лісты, расказвала пра бацьку і Серафіма. Хацелася адначасова быць дома і тут, у Стараволі. Хоць Зося лічыла, што найлепш ёй жылося ў прытулку, дзе шмат чытала, спявала, займалася ў танцавальным гуртку, але ж у прытулку нельга было жыць вечна, прыйшла б пара і давялося б ісці на свой хлеб.
У адзін з цёплых восеньскіх вечароў аканом пан Падгурскі сабраў наймітаў, прызначыў некалькі хлопцаў завезці на фурманках яблыкі ў бліжэйшы гарадок на кансервавы завод. Акінуўшы позіркам гурт дзяўчат, тыцнуў пальцам у Зосю:
— Ты таксама паедзеш. Заўтра а шостай гадзіне выязджаем.
Гэля тузанула Зосю за рукаў, з зайздрасцю пасміхнулася:
— Аканом цябе вылучыў, напэўна, ты яму спадабалася.