— Яшчэ чаго мне не хапала! Апанаса крывалапага! — абурылася Каця.
— Ну не такі ён ужо і крывалапы. Хлопец, як хлопец, здаровы, працавіты, — пачаў бараніць Апанаса бацька.
— І польку скача хораша, — заўважыла Зося, прыкідваючы, што ёй значна лягчэй жылося б, каб сястра пайшла замуж.
— Вось і выходзь за яго сама, будзеш з ім скакаць.
— Гэта ж не мяне сватаюць, а цябе, — агрызнулася Зося.
Бацька ўважліва паглядзеў на малодшую дачку і сказаў:
— Спачатку трэба, каб пашлюбілася старэйшая сястра, а потым ужо можна і малодшай думаць пра замужжа. Зося, калі табе падабаецца Апанас, дык я скажу Дземісе.
Зося на момант уявіла сябе побач з Апанасам, і ёй стала не па сабе. Немагчыма пражыць жыццё з чужым чалавекам. Пакуль ёсць Гардзей, яна нікога іншага побач з сабою ўявіць не магла.
— Не, тата, не трэба. Апанас хлопец добры, але ён чужы маёй душы, — запярэчыла Зося.
— Абедзве пераборлівыя. Глядзіце, каб не засталіся векавухамі, — прабурчаў Кірыла, сеў за стол. — І Серафіма трэба было б ажаніць з якою добраю дзяўчынаю. Няхай прырастае да зямлі, заводзіць гаспадарку. Звалочыцца ён на гэтай чыгунцы. Адно адзенне рве жалязякамі, а заробку хапае толькі пракарміцца.
Каця дастала з печы чыгунок, па хаце паплыў апетытны пах. Перад калядамі Кірыла закалоў парсючка, цяпер можна было пацешыцца свежыною. Дачка наліла паўнюткую міску капусты, забяліла смятанаю, паставіла перад бацькам. Ён перахрысціўся, узяў лыжку, але зірнуў на Зосю, ціха сказаў:
— Ідзі есці, Зоська. Нейкая ты сама не свая.
Зося моўчкі села да стала. Есці не хацелася. Глытала цераз сілу і ўжо шкадавала Гардзея. Так дрэнна думала пра яго, а ён сядзіць у турме. На вуліцы вунь сонца выглянула, марозік невялікі, снег зіхціць дыяментамі, а яму, нявольніку, трэба сядзець за кратамі, падпарадкоўвацца турэмным законам, есці нейкую брыдоту. Божа, дапамажы яму хутчэй вызваліцца, паспрыяй ва ўсялякай прыгодзе, агарадзі яго ад злых людзей, іх нянавісці, зайздрасці і зладзейства. А што ж будзе са мною? Што рабіць? Ехаць да яго ў турму? А хто я яму? Ні сястра, ні жонка — ніхто. Мне ж нават спаткацца з ім не дазволяць.
Аднекуль здалёку пачула Кацін голас, якая, стоячы ля печы, спытала ў бацькі:
— А ці можна мне наведаць Гардзея ў турме?
— Здурнела дзеўка! — абурыўся Кірыла. — Чаго ты туды пойдзеш? Ды і куды? Невядома ж, дзе яго трымаюць да суда, ці ў Жабінцы, ці ў Кобрыне, ці ў Берасце завезлі. Яшчэ на цябе падумаюць, што ты яго паплечніца!
— Няхай думаюць, што хочуць, — абыякава адказала Каця.
— Не, даражэнькая, гэтак ставіцца да жыцця нельга, — запярэчыў бацька і адклаў убок лыжку. — Я не хачу, каб мая дачка па турмах цягалася. Вунь Серафімаў бацька як трапіў у Сібір, дык і прапаў. Ужо дваццаць гадоў ніхто не ведае, ці жывы ён, ці ўжо ў магіле і косці сатлелі. Сваім жыццём трэба даражыць. Яно адно!
— І што, нават родныя не ведаюць, куды павезлі Гардзея? — спытала Каця.
— Пойдуць у пастарунак і даведаюцца. Пакуль ідзе следства, пазней будзе суд. Потым яго могуць завезці куды заўгодна — у Польшчу ці на Украіну, каб родныя не надта турбавалі наведваннямі ды перадачамі.
— Які жах, — уздыхнула Каця. — І колькі ж яго там будуць трымаць?
— Як суд вырашыць. Хто ж ведае, у чым яго абвінавачваюць? Годзе байкі баяць, сядай абедаць, — сказаў Кірыла, зноў беручыся за лыжку.
Каця села да стала, утаропілася ў міску і сёрбала капусту. Зося раптам хуценька паднялася з-за стала і пабегла ў сенцы, затуляючы рот рукою.
— Што гэта з ёю? — устурбавана спытаў бацька.
— Зноў нечым атруцілася, — адказала Каця.
— Чым яна можа атруціцца? Мы ж усе разам ямо адно і тое ж — і здаровыя.
— Хто яе ведае? Нешта раптам цягне на ваніты, а потым само праходзіць.
— Мо да якой шаптухі звазіць? — спытаў Кірыла. — Каб не захварэла, крый божа. Помніш, як тады ў Карпа колькі хварэла.
Зося ўвайшла ў хату, выцерла твар ручніком, легла на запечку.
— Блага табе, дачка? — спытаў Кірыла.
Зосі так хацелася хоць з кім-небудзь раздзяліць бяду, але не магла яна нікому расказаць пра сваю ганьбу — цяжарнасць.
— Нічога, ужо адпускае, — адказала.
Кірыла падышоў да дачкі, паклаў руку на лоб, ці не гарачы, спачувальна спытаў:
— Што ў цябе баліць?
— Раптам жывот зарэжа. А потым выверне ўсё, што з’ела. І робіцца лёгка.
— Можа, да доктара цябе?
— Не трэба, трохі паляжу — і палепшае.