— Хапіла табе ліха.
— Нічога, выжылі. Раскажы, што там у Расіі?
— Да вайны, пэўна, няблага жылі. Заможныя нас, бежанцаў, шкадавалі. А потым рэвалюцыя, вайна. Па тры разы на тыдзень улада мянялася. Калі ў прытулку жыла, мы з-за занавескі цікавалі, з якімі сцягамі па вуліцы вайскоўцы едуць: з белымі ці чырвонымі. Па тых сцягах і даведваліся, якая ўлада ў горадзе. Голадна было, лютавалі халера, тыф. Як замацавалася ўлада бальшавікоў, нашага бацюшку, што выкладаў у прытулку Закон Божы, арыштавалі і расстралялі. Выпусцілі злачынцаў з турмы. Такое бязладдзе пачалося! Каб было соладка, напэўна, на радзіму не вярнуліся б...
— А як жа бальшавіцкія лозунгі пра роўнасць і братэрства?
— Ну, гэта як мяне і Кацю падраўняць сякераю...
— Ну, ты і сказала...
— Усіх жа багатых выслалі некуды, казалі, што адных пастралялі, іншых у Волзе ў баржах патапілі. Хадзілі чуткі, што прытулак з маленькімі дзеткамі, дзе ўсчалася халера, спалілі разам з выхавацелямі. Дарэчы, я і Леніна бачыла.
— Маніш...
— Пабажуся, як не верыш, — перажагналася Зося. — Прыязджаў да нас на Новы год, рыжы, маленькі.
— Трэба ў твайго бацькі распытаць, як там было. Здаецца, ты трохі выдумляеш.
— Навошта мне выдумляць?
Ішлі дарогай праз поле. Пранізлівы начны вецер прадзімаў Зосіну світку наскрозь, але яна старалася не зважаць на холад, хоць дрыжыкі гулялі па ўсім целе.
— Замерзла? — спахапіўся Гардзей. — Трэба трохі пагрэцца.
— Проста на дарозе?
— Ведаю я адну мясцінку.
Гардзей збочыў з дарогі і накіраваўся да нейкай будыніны.
— Куды ты ідзеш? — устрывожана спытала Зося.
— Тут адзін хутаранец жыў, бабыль бяздзетны. Памёр, дык спадчыну між пляменнікамі падзялілі. Яны хату разабралі і перавезлі некуды, а клуня стаіць, нас чакае.
— Не пайду я туды, — заўпарцілася дзяўчына.
— Я цябе на руках панясу...
Гардзей лёгка падхапіў дзяўчыну і панёс. Яна не вырывалася, прытулілася да грудзей, чула, як б’ецца ягонае сэрца. Дзверы ў клуню былі незамкнёныя. Гардзей адпусціў Зосю, расчыніў дзверы, увайшоў у сярэдзіну. Следам за ім ступіла і дзяўчына. Пад нагамі зашаргацела ўляжалая салома, пахла цвіллю.
— Бачыш, як тут цёпла, — сказаў Гардзей. — Пайшлі ў той кут, пасядзім, пачастуемся.
— Ты тут усе куткі ведаеш? — здзіўлена спытала Зося, асцярожна ступаючы, выцягнуўшы наперад рукі, бо нічога не бачыла.
— Летась колькі разоў тут ад дажджу хаваўся.
Селі на саломе, мяккай, цёплай, быццам яна ўсё яшчэ захоўвала ў сабе энергію сонца.
— А тут мышэй няма? — насцярожана спытала Зося.
— Знайшла чаго баяцца. Ты такая доўгая, што вельмі шмат мышэй трэба, каб цябе з’есці.
Гардзей дастаў з кішэні пляшку, падаў Зосі.
— Прычасціся трохі. Есці хочацца, ажно няма дзе пераначаваць.
— Не падабаюцца мне твае жарты.
— Не бяда, абы я табе падабаўся, а жарты на кожны выпадак знойдуцца новыя. Давай глытні, сагрэйся... Будзь здаровая.
— Што тут?
— Вада свянцоная.
Зося зрабіла глыток, папярхнулася, закашлялася.
— Як малое дзіця, піць не ўмееш з пляшкі.
— Гэта ж гарэлка! — абурылася Зося. — Я не люблю гарэлку.
— Ты проста яшчэ не рассмакавалася. Вучыся ў мяне.
Гардзей адпіў трохі, зноў падаў пляшку Зосі.
— Пакаштуй яшчэ, сагрэйся. У мяне цукерка ёсць. Закусіш, і будзе файна, — запэўніў дзяўчыну Гардзей.
— Баюся.
— Чаго ж ты такая баязлівая?
Зося зрабіла глыток, у грудзях запякло, прыемнае цяпло разлілося па ўсім целе. Гардзей паклаў ёй у рот цукерку і спытаў:
— Ну, як? Палепшала?
— Сапраўды, цёпла стала. Дзе ты ўзяў гарэлку?
— Дзе ўзяў, там няма. Давай дап’ём. Посуд любіць чысціню.
Зося яшчэ раз адпіла з пляшкі, гарэлка была нясмачная, ад яе завадзіла ў галаве. Дзяўчына прылегла на саломе, захацелася супакоіцца і заснуць. Гардзей узяў з яе рукі пляшку, пахваліў:
— Волат-дзеўка.
— Я зусім сп’янела.
— Нічога, да раніцы ўсё пройдзе.
Ён нахіліўся над дзяўчынай, пачаў цалаваць. Ёй было прыемна купацца ў ягонай пяшчоце. Адчула, як усё цела налілося лагодай, твар гарэў. Гардзеевы рукі, быццам шукаючы крыніцу яе цяпла, блукалі па целе, гладзілі, лашчылі, імкнуліся вызваліць ад адзення.
— Зосечка, Зоська, не бойся мяне. Я цябе не пакрыўджу. Бачыш, як добра нам зараз. А будзе яшчэ лепт... Нічога не бойся. Не адштурхоўвай мяне. Бачыш, як добра... Салодкая мая дзяўчынка...
Закалыханая пяшчотнымі словамі, ачмурэлая ад любасці і гарэлкі, яе душа безразважна патанула ў жарсці, быццам заснула, даверыўшы сябе жаданням і памкненням Гардзея.