— Воля ваша,— сказаў Мікіта і зноў адпусціў каўнер.
Васіль Андрэевіч гэтак і зрабіў, ад’ехаў з паўвярсты і ля высокае дубовае галіны з сухім лісцем, якое матлялася ад ветру, звярнуў улева.
Вецер ад павароткі стаў ім амаль сустрэчны. I зверху пайшоў сняжок. Васіль Андрэевіч кіраваў, надзімаў шчокі і пускаў дух сабе знізу ў вусы. Мікіта драмаў.
Моўчкі гэтак яны праехалі хвілін з дзесяць. Раптам Васіль Андрэевіч загаварыў нешта.
— Чаго? — спытаў Мікіта, расплюшчваючы вочы.
Васіль Андрэевіч не адказваў і выгінаўся, паглядаючы назад і ўперад перад канём. Конь, які закучаравіўся ад поту ў пахвінах і на шыі, ішоў ступою.
— Чаго ты, кажу? — паўтарыў Мікіта.
— Чаго, чаго! — перадражніў яго Васіль Андрэевіч злосна.— Тычак не відаць! Мабыць, збіліся!
— Тады стой, я дарогу пагляджу,— сказаў Мікіта і, лёгка саскочыўшы з саней і выцягнуўшы пугу з-пад саломы, падаўся ўлева і з таго боку, з якога сядзеў.
Снег сёлета быў неглыбокі, таму ўсюды была дарога, але ўсё ж там-сям ён быў па калена і засыпаўся Мікіту ў бот. Мікіта хадзіў, мацаў нагамі і пугаю, аднак дарогі нідзе не было.
— Ну што? — сказаў Васіль Андрэевіч, калі Мікіта падышоў да саней.
— З гэтага боку няма дарогі. Трэба ў той бок пайсці пахадзіць.
— Вунь наперадзе штосьці чарнее, ты туды ідзі паглядзі,— сказаў Васіль Андрэевіч.
Мікіта пайшоў і туды, падышоў да таго, што чарнела,— гэта чарнела зямля, якая насыпалася з аголенае азіміны на снег і пафарбавала снег чорным. Мікіта пахадзіў і справа, вярнуўся да саней, абабіў з сябе снег, вытрас яго з бота і сеў у сані.
— Управа ехаць трэба,— сказаў ён рашуча.— Вецер мне ў левы бок быў, а цяпер проста ў морду. Пайшоў управа! — рашуча сказаў ён.
Васіль Андрэевіч паслухаў яго і ўзяў управа. Аднак дарогі ўсё не было. Яны праехалі гэтак колькі часу. Вецер не сунімаўся, пайшоў сняжок.
— А мы, Васіль Андрэевіч, мусіць, зусім збіліся,— раптам сказаў Мікіта нібы з радасцю.— Гэта што? — сказаў ён, паказваючы на чорны бульбянік, які тырчаў з-пад снегу.
Васіль Андрэевіч спыніў потнага каня, які цяжка вадзіў крутымі бакамі.
— А што? — спытаў ён.
— А тое, што мы на захараўскім полі. Вунь куды заехалі!
— Маніш? — адгукнуўся Васіль Андрэевіч.
— Не маню я, Васіль Андрэевіч, а праўду кажу,— сказаў Мікіта,— і па санях чутно — па бульбянішчы едзем; а вунь і кучы,— бульбянік звозілі. Захараўскае завадское поле.
— Бачыш ты, куды збіліся! — сказаў Васіль Андрэевіч.— Што ж рабіць?
— А трэба проста браць, вось і ўсё, куды-небудзь ды выедзем,— сказаў Мікіта.— Не ў Захараўку, дык на панскі хутар выедзем.
Васіль Андрэевіч паслухаўся і пусціў каня, як сказаў Мікіта. Яны ехалі гэтак даволі доўга. Часам яны ўзбіваліся на аголеную азіміну, і сані грукалі па камлыгах мёрзлае зямлі. Часам выязджалі на ржэўнік, то на азіміну, то на ярыну, на якіх тырчалі з-пад снегу і матляліся пад ветрам саломіны і палын; часам заязджалі ў глыбокі і ўсюды аднолькава белы роўны снег, зверху якога ўжо нічога не было відаць.
Снег ішоў зверху і часам узнімаўся знізу. Конь, відаць, стаміўся, увесь закучаравіўся і заінеў ад поту і ішоў ступою. Раптам ён абарваўся і сеў у вымаіну ці ў канаву. Васіль Андрэевіч хацеў спыніць, але Мікіта закрычаў на яго:
— Чаго трымаць! Заехалі — выбірацца трэба. Но, любы! но! но, родны! — закрычаў ён вясёлым голасам на каня, выскачыў з саней і сам праваліўся ў канаву.
Конь рвануў і адразу выбраўся на мерзлы насып. Мусіць, гэта была капаная канава.
— Дзе ж гэта мы? — сказаў Васіль Андрэевіч.
— А вось даведаемся! — адказваў Мікіта.— Руш, куды-небудзь выедзем.
— А гэта ж, відаць, Гарачкаўскі лес? — сказаў Васіль Андрэевіч, паказваючы на нешта чорнае, якое паявілася з-за снегу наперадзе іх.
— Вось пад’едзем, тады і ўбачым, які такі лес,— сказаў Мікіта.
Мікіта бачыў, што з боку нечага чорнага ляцела сухое доўгае лісце лазіны, і таму ведаў, што гэта не лес, а жытло, але не хацеў гаварыць. I сапраўды, не праехалі яны яшчэ і дзесяці сажняў пасля канавы, як перад імі зачарнелі, мусіць, дрэвы, і пачуўся нейкі новы панылы гук: гэта быў не лес, а шэраг высокіх лазін з рэштаю лістоты на іх. Лазіны, відаць, былі пасаджаны па канаве гумна. Як толькі яны пад’ехалі да лазін, якія паныла гулі пад ветрам, конь раптам узняўся пярэднімі нагамі вышэй саней, выбраўся і заднімі на ўзвышша, звярнуў улева і перастаў тануць у снезе па калена. Гэта была дарога.
— Вось і прыехалі,— сказаў Мікіта,— а невядома куды.
Конь, не збіваючыся, пайшоў па занесенай дарозе, і не праехалі яны па ёй і сарака сажняў, як зачарнела роўная паласа плятня току пад тоўста засыпанай снегам страхой, з якой не перастаючы сыпаў снег. Абмінуўшы ток, дарога павярнула за ветрам, і яны ўбіліся ў сумёт. Але наперадзе відаць быў правулак між дзвюма хатамі, таму, напэўна, сумёт намяло на дарозе, і трэба было пераехаць цераз яго. I сапраўды, пераехалі яны сумёт і заехалі ў вуліцу. У канцавога падворка на вяроўчыне шалёна матлялася пад ветрам развешаная замёрзлая бялізна: кашулі, адна чырвоная, адна белая, порткі, анучы і спадніца. Белая кашуля асабліва моцна білася, размахваючы сваімі рукавамі.