Выбрать главу

Але з той прычыны, што абавязкі, якімі нагрузіў яго талент, ён мусіў несці на сабе, рухаючыся з імі наперад, яму патрэбна была суровая дысцыпліна, а яна, на шчасце, была ўзятая ім у спадчыну ад бацькі. Ва ўзросце сарака-пяцідзесяці гадоў, калі іншыя ўжо б’юць бібікі, мараць, спакойна адкладаюць на потым ажыццяўленне высокіх планаў, ён пачынаў свой дзень, абліваючы сабе халоднаю вадою грудзі і плечы, а потым, у святле некалькіх высокіх васковых свечак у срэбных падсвечніках абапал рукапісаў, цягам дзвюх-трох ранішніх гадзін шчыра аддаваў сілы, назапашаныя ў сне, у ахвяру мастацтву. І гэта было даравальна… Ды не, гэта было, шчыра кажучы, перамогаю яго маральнасці – калі недасведчаныя лічылі свет "майя" ці эпічныя пасажы, у якіх разгортвалася гераічнае жыццё Фрыдрыха, прадуктам вымучанай энергіі і напружанай працы, у той час калі ў сапраўднасці яны складаліся штодня з соцень асобных натхнёных момантаў у адно вялікае цэлае; яны толькі такім чынам і стваралі цалкам і ў кожным пункце выдатнае ўражанне, бо іх творца, дзякуючы сіле волі і ўпартасці, падобнай да той, з якою была засвоена родная яму мясцовасць, рабіў на працягу гадоў напружаную працу над адным і тым самым творам – працу, выключна на вынік якой ён скарыстаў свае самыя моцныя і самыя каштоўныя гадзіны.

Дзеля таго каб значны мастацкі твор адразу мог зрабіць уплыў, павінна існаваць глыбокая роднаснасць, нават суладнасць паміж асабістым лёсам яго аўтара і агульным лёсам сучаснага яму пакалення. Людзі не ведаюць, чаму яны ўслаўляюць мастацкі твор. Зусім не спецыялісты, яны спадзяюцца знайсці ў ім сотні пераваг, каб такім чынам апраўдаць такую вялікую спагаду; але папраўдзе гэтая падтрымка – штосьці невымяральнае, гэта сімпатыя. Ашэнбах аднойчы непасрэдна выказаў гэта ў не вельмі прыкметным месцы, адзначыўшы, што амаль усё вялікае, што існуе, існуе як "насуперак" і з’явілася насуперак бядзе і пакутам, беднасці, занядбанасці, фізічнай слабасці, заганам, жарсцям і тысячам перашкод. І гэта было больш, чым проста заўвага, гэта быў досвед – а менавіта, формула яго жыцця і славы, ключ да ягонай творчасці; таму няма ніякага дзіва ў тым, калі гэта было таксама маральнаю асноваю, вонкавым выяўленнем яго самых своеасаблівых вобразаў.

Пра новы тып героя, які зноў і зноў з’яўляецца ў самых разнастайных індывідуальных вобразах, якому аддаваў перавагу пісьменнік, яшчэ нашмат раней пісаў адзін разумны аналітык: ён (пісьменнік) – канцэпцыя "інтэлектуальнай і юнацкай мужчынскасці", якая "ў ганарлівым сораме сашчамляе зубы і спакойна стаіць перад вамі, у той час калі мячы і дзіды працінаюць цела". Гэта гучала прыгожа, дасціпна і дакладна, нягледзячы на нейкае занадта пасіўнае вызначэнне. Бо паводзіны ў лёсе, прываблівасць у пакутах азначаюць не толькі трыванне; гэта – актыўны вынік, пазітыўны трыумф, а вобраз Себасцьяна – гэта самы прыгожы сімвал, магчыма, калі не ўсяго мастацтва ўвогуле, то, вядома, мастацтва, пра якое ідзе гаворка. Калі зазірнуць у сярэдзіну гэтага свету, пра які распавядаецца, то можна ўбачыць элегантнае самавалоданне, якое да апошняй хвілі хавае ў сабе ад вачэй свету ўнутраную спустошанасць, біялагічны распад; жоўтую, пачуццёва занядбаную гідлівасць, здольную раздзьмуць свой набрынялы жар у сапраўднае полымя, нават узняцца да панавання ў царстве прыгажосці; бледную немач, якая чэрпае сілу з полымных глыбінь духу, каб кінуць увесь задзірысты народ да падножжа крыжа, да сваіх ног; зычлівыя паводзіны ў пустой, але строгай службе на карысць формы; фальшывае, небяспечнае жыццё, хутка раздражняльнае тужлівае жаданне і мастацтва прыроджанага ашуканца – разглядаючы ўвесь гэты лёс і шмат якія падобныя, можна было ўсумніцца, а ці ёсць які інакшы гераізм, акрамя гераізму слабасці. Але якое геройства, ва ўсякім разе, больш адпавядала б часу, чым гэта? Густаў Ашэнбах быў песняром усіх тых, хто працуе ўжо амаль у поўнай знямозе; перагружаных, даведзеных ужо да адчаю, якія яшчэ трымаюцца на нагах; усіх гэтых маралістаў дзеяння, якія, невысокія ростам і абмежаваныя ў сродках, дзякуючы напружанню волі і разумнаму кіраванню, ва ўсякім выпадку, на кароткі час дамагаюцца велічы. Іх шмат, яны героі эпохі. І яны ўсе пазналі сябе ў яго творах, яны ўбачылі пацверджанне саміх сябе: ён іх там прыўзняў і апеў; яны былі ўдзячнымі яму, яны зрабілі яму імя.