Ён быў малады і нявыхаваны, як і яго час, які даваў яму кепскія парады; ён публічна спатыкаўся, хібіў, кампраметаваў сябе, словам і справаю парушаў правілы такту і разважнасці. Але ён выхаваў у сабе пачуццё годнасці, натуральная цяга да якой і пэўны сверб, як ён сцвярджаў, уласцівыя ад нараджэння кожнаму вялікаму таленту – нават можна сказаць, што ўсё яго станаўленне было неадступным уздымам да заваявання павагі, які пераадольваў усе перашкоды сумнення і іроніі.
Жывая, духоўна нязначная даступнасць апісання выклікае захапленне бюргерскіх мас, але жарсная, не звязаная ўмоўнасцямі моладзь захапляецца толькі праблематычнасцю; Ашэнбах жа быў праблематычным, не быў звязаны ўмоўнасцямі, як любы юнак. Ён быў адданы толькі духу, займаўся драпежніцтвам, малоў зерне, пакінутае на сяўбу, выдаваў сакрэты, з падазронасцю ставіўся да таленту, здраджваў мастацтву – нават у той час, калі яго творы падтрымлівалі, узвялічвалі, ажыўлялі яго сапраўдных прыхільнікаў, ён, малады мастак, сваімі цынічнымі выказваннямі пра сумнеўную сутнасць мастацтва, самога занятку мастацтвам агаломшваў так, што дваццацігадовым займала дых.
Але, здаецца, шляхетны і рупны дух ні аб што не затупляецца хутчэй і грунтоўней, як аб вострую і горкую прывабнасць пазнання; і, безумоўна, цяжкадумна-сумленная грунтоўнасць юнака выяўляе сваю павярхоўнасць у параўнанні з глыбокім рашэннем сталага мужчыны-майстра адмаўляць веды, не прызнаваць іх, глядзець паўзверх іх з узнятаю галавою, калі гэтыя веды хоць бы ў самай малой ступені здольныя паралізаваць волю, дзеянне, пачуццё, расслабляць, пазбаўляць гонару. Як жа іначай можна было інтэрпрэтаваць славутае апавяданне пра "Галетнік", як не выбух агіды ў дачыненні да непрыстойнага псіхалагізму часу, увасобленага ў вобразе таго лагоднага і дурнаватага нягодніка, які хітрасцю фарміруе сабе лёс, заганяючы сваю жонку з бяссілля, заганнасці, этычнай няпэўнасці ў абдымкі бязвусага маладзёна і верыць, што праз гэтую ганебнасць мае права на непрыстойнасці? Важкасць слова, з якой адкідаецца адкінутае, абвясціла пра адмову ад любога маральна сумнеўнага сэнсу, ад усялякай сімпатыі да бездані, нязгода з беспрынцыповасцю прынцыпу спачування, што азначала б усё разумець і ўсё дараваць, а тое, што тут рыхтавалася, нават ужо адбылося, – той "цуд адроджанай нязмушанасці", пра які крыху пазней выразна і не без таемнага націску зайшла размова ў адным з дыялогаў аўтара. Дзіўныя ўзаемасувязі! Ці то быў духоўны вынік гэтага "адраджэння", гэтага новага гонару і суровасці, што ў той самы час можна было назіраць надзвычайнае ўзмацненне пачуцця прыгожага, тую шляхетную чысціню, прастату і раўнамернасць формабудовы, якая потым пачала надаваць яго творам выразную, нават жаданую прыкмету ўмеласці і класічнасці? Але маральная рашучасць па той бок ведаў, па той бок пазнання, якое ратуе і перашкаджае – ці не азначала яна зноў-такі спрашчэння, маральнай абмежаванасці свету і душы, а такім чынам, умацавання зла, недазволенага, маральна недапушчальнага? А ў формы ці не дваякае аблічча? Ці не з’яўляецца яна маральнаю і немаральнаю адначасова: маральнай як вынік і выява дысцыпліны, а немаральнай, і нават амаральнай – калі яна ад прыроды нясе ў сабе маральную абыякавасць, ды яшчэ імкнецца падбіць маральнае пад свой горды і неабмежаваны скіпетр?
Як бы там ні было! Развіццё – гэта лёс; і як яно магло б адбывацца інакш, калі яно суправаджаецца спагадаю, усеагульным даверам шырокай грамадскасці, у адрозненне ад таго, якое ажыццяўляецца без бляску і непазбежнасці славы? Толькі непахісная багема лічыць гэта сумным і выяўляе схільнасць пакпіць, калі вялікі талент вырастае з неўтаймоўнага стану кокана, прызвычайваецца выразна спасцігаць годнасць духу і прымае шляхетныя норавы адзіноцтва і барацьбы, напоўненыя жорстка самотнымі пакутамі, без мажлівасці параіцца, што прывяло ўрэшце да ўладнай годнасці ў вачах людзей. Колькі гульні, упартасці, задавальнення месціцца, між іншым, у самастанаўленні таленту! Штосьці афіцыйна выхаваўчае з’явілася з часам у выступах Густава Ашэнбаха; яго стыль у наступныя гады мог ужо абыходзіцца без непасрэдных грубасцей, субтыльных і новых адценняў, ён перайшоў да ўзорна-стабільнага, адшліфавана-традыцыйнага, захаванага, фармальнага, нават формулападобнага, і як сцвярджае паданне пра Людовіка XIV: з набліжэннем старасці гэты чалавек выдаляў са свайго лексікону любое пошлае слова. І вось ведамства народнай асветы ўключыла выбраныя старонкі з твораў Ашэнбаха ў афіцыйныя чытанкі для школьнікаў. Для яго гэта было адпаведным ягонаму ўнутранаму адчуванню, і ён не пратэставаў, калі адзін нямецкі герцаг, толькі ўзышоўшы на трон, надаў аўтару "Фрыдрыха" да яго пяцідзесяцігоддзя асабістае дваранства.