Выбрать главу

Скончыўшы спяваць свае прыпеўкі, ён узяўся збіраць грошы. Ён пачаў з рускіх, якія, як было відаць, ахвотна ўзнагародзілі яго, а потым падняўся прыступкамі наверх. Наколькі нахабна ён паводзіў сябе пры выкананні свайго нумара, настолькі пакорліва ён паводзіў сябе тут, наверсе. Лісліва, як шкадлівы кот, расшаркваючыся, ён паволі рухаўся паміж сталамі, і крывая ўсмешка падступнай пакоры агаляла яго моцныя зубы, у той час як паміж рудымі бровамі анізвання не знікалі тыя дзве пагрозлівыя зморшчыны. Публіка ўзіралася ў гэтую чужародную істоту, якая збірала грошы сабе на ўтрыманне, з цікаўнасцю і прыхаванаю агідаю: манеты бралі, каб кінуць у ягоны капялюш, двума пальчыкамі, ды асцерагаліся, каб не дакрануцца да яго. Захаванне фізічнай дыстанцыі паміж камедыянтам і прыстойнымі людзьмі выклікае, якое б вялікае задавальненне яны ні атрымалі, заўсёды пэўную засаромленасць. Ён яе адчуваў і імкнуўся выбачыцца сваёй ліслівасцю. Ён наблізіўся да Ашэнбаха, а з ім – і яго смурод, якім, здавалася, ніхто вакол асабліва не ўразіўся.

"Паслухай! – прыглушана і амаль механічна сказаў самотнік. – У Венецыі праводзіцца дэзынфекцыя. Чаму?" – Блазен хрыплым голасам адказаў: "Праз паліцыю! Гэта прадпісанне, шаноўны, пры такой спёцы ды сірока. Сірока гняце. Для здароўя – невыносна…" Ён гаварыў, нібы дзівячыся з таго, што могуць з’яўляцца такія пытанні, і адкрытаю даланёю дэманстраваў, як моцна яго прыгнятаў сірока. "Ды што – у Венецыі няма ніякай бяды?" вельмі ціха спытаў Ашэнбах, прамаўляючы скрозь зубы. Мускулістыя рысы твару куплетыста ператварыліся ў смешную грымасу бездапаможнасці. "Бяды? Ды што за бяда такая? Няўжо сірока – бяда? А можа, наша паліцыя – бяда? Ну, вы – жартаўнік! Бяда! Адкуль! Прафілактычнае мерапрыемства, зразумейце ж Вы! Паліцэйскае прадпісанне супраць прыгнятаючага дзеяння надвор’я…" Ён падцвердзіў свае словы жэстыкуляцыяй. "Ну, добра" – зноў коратка і ціха прамовіў Ашэнбах і апусціў занадта дарагую дзеля такога выпадку манету ў капялюш. Потым ён вачыма падаў чалавеку знак, каб той ішоў. Куплетыст з крывою ўсмешкаю і кланяючыся, падпарадкаваўся; але ён яшчэ не паспеў нават дайсці да сходаў, як два супрацоўнікі гатэля накінуліся на яго і, наблізіўшы да яго свае твары, шэптам учынілі яму допыт; ён паціскаў плячыма, ён запэўніваў, пераконваў, што нічога не выдаў – гэта было відаць. Калі яго адпусцілі, ён вярнуўся ў сад, і, коратка перамовіўшыся пад дугавою лямпай са сваімі, зноў выйшаў наперад, каб яшчэ раз праспяваць сваю песню ўдзячнасці і развітання.

Гэта была песня, пра якую самотны Ашэнбах не мог прыпомніць, каб чуў яе раней; грубы шлягер на незразумелым дыялекце з прыладжаным смехавым рэфрэнам, які ўся каманда рэгулярна падхоплівала на ўсё горла. Тут не былі чутны ані словы, ані інструментальнае суправаджэнне, не заставалася нічога, акрамя рытмічна сяк-так упарадкаванага, але вельмі натуральна выкананага смеху, вельмі таленавіта ператворанага салістам у саму падманную рэальнасць. У нанова ўсталяванай мастацкай дыстанцыі паміж сабою і публікай ён зноў вярнуў усю сваю нахабнасць, а яго штучны смех, бессаромна скіраваны ўверх да тэрасы, быў цяпер здзеклівым рогатам. Ужо пад самы канец артыкуляванай часткі страфы здалося, што ён змагаецца з непераадольнаю козыткай. Ён усхліпваў, яго голас дрыжаў, ён прыціскаў даланю да рота, ён курчыўся, і ў пэўны момант з яго вырываўся, галасіў і лопаўся нястрымны смех – гэтак праўдзіва, што ён дзейнічаў заразна і перакідваўся на слухачоў, што нават на тэрасе запанавала беспрычынная, спантанічная весялосць. Але гэта, здавалася, яшчэ больш спрыяла разбэшчанасці спевака. Ён прыгнуў калені, заляпаў сябе па сцёгнах, схапіўся за бакі; ён хацеў вытрасці сябе ўсяго, ён ужо не смяяўся, ён крычаў; ён паказваў пальцам угору, быццам нічога не было больш смешнага, чым публіка, якая смяялася там наверсе; і нарэшце зарагаталі ўсе ў садзе і на верандзе, у тым ліку афіцыянты, ліфцёры і ўвесь дапаможны персанал, што стаяў каля дзвярэй.

Ашэнбаха ўжо не цікавіў адпачынак у крэсле: ён выпрастаўся, быццам падрыхтаваўся да ўцёкаў ці да абароны. Але рогат, прынесены ветрам пах лякарні і суседства прыгажуна спляліся ў адзінае п’янкое пачуццё, якое неразрыўна і неадольна запаланіла яго розум ды пачуцці. Ва ўсеагульнай узбуджанасці і разгубленасці ён наважыўся скіраваць свой позірк на Тадзю, і акурат у гэты час ён, мусіць, заўважыў, што прыгажун, адказваючы на яго ўвагу, таксама меў сур’ёзны выгляд – абсалютна такі, быццам ён арыентуецца на паводзіны і выраз твару іншага і быццам агульны настрой на яго, як і на Ашэнбаха, ніяк не ўздзейнічае. Гэтае дзіцячае і ўзаемнае перайманне мела штосьці такое абяззбройвальнае, магутнае, што чалавек, у якога ўжо галава пасівела, з цяжкасцю ўстрымліваўся, каб не затуліць свой твар далонямі. Яму таксама падалося, што, устаючы, Тадзя глыбока ўздыхаў, што яму ціснула ў грудзях. "Ён выглядае хваравітым – мусіць, ён не дажыве да старасці", – зноў падумаў ён з той дзелавітасцю, у якую да гэтага часу дзіўным чынам выліваліся затлумленасць і палкае пачуццё, а яго душу напаўняў шчыры клопат разам з разбэшчаным задавальненнем.