«Калі з Вамі здарылася гэтае няшчасце, пан Фрыдэман? – спытала яна. – Ці гэта ў Вас ад нараджэння?»
Ён каўтнуў, бо яму як адняло мову. Потым адказаў ціха і ветліва:
«Не, вяльможная пані. Мяне, маленькага, мамка ўпусціла на зямлю; вось адкуль гэта ў мяне».
«А колькі Вам цяпер?» – працягвала яна роспыты.
«Трыццаць гадоў, вяльможная пані».
«Трыццаць гадоў, – паўтарыла яна. – І Вы за гэтыя трыццаць гадоў зусім не зведалі шчасця?»
Пан Фрыдэман пахітаў галавою, яго вусны дрыжалі. «Не, – прамовіў ён, – гэта былі адно самападман і трызненне».
«Вам здавалася, што Вы шчаслівы?» – пыталася яна.
«Я спрабаваў паверыць», – сказаў ён, а яна адказала:
«Гэта было адважна».
Мінула хвіліна. Толькі конікі цвыркалі, а за іх спінамі чуўся лёгкі пошум у дрэвах.
«Я крыху разбіраюся ў няшчасці, – сказала яна потым. – Такія летнія ночы каля вады – самае лепшае ў падобных выпадках».
На гэта ён не адказаў нічога, толькі лёгкім рухам паказаў на другі бераг, які мірна ляжаў у змроку.
«Нядаўна я там сядзеў», – сказаў ён.
«Калі Вы ішлі ад мяне?» – спытала яна.
Ён толькі кіўнуў.
Але потым ён раптам скалануўся, яго аж падкінула ўверх, ён усхліпнуў, выгукнуў нешта, нейкі жалобны гук, у якім адначасова мелася яшчэ і нешта збавіцельнае, і споўз паволі да яе ног на зямлю. Сваёй рукою ён дакрануўся да ейнай, якая ляжала на лаўцы каля яго, і, патрымаўшы яе і схапіўшы другую, гэты маленькі, гэты зусім карузлаваты чалавек, дрыжачы і торгаючыся, кленчачы перад ёй і прыціскаючы свой твар да яе падолу, мармытаў нечалавечым, перарывістым голасам:
«Вы ж ведаеце… Адпусціце мяне… Я больш не магу… Божа мой… Божа мой…»
Яна не адштурхоўвала яго, але і не схілілася ўніз да яго. Яна сядзела, роўна выпрастаўшыся, крышку адхіліўшыся ад яго, і яе маленькія вочкі, якія знаходзіліся амаль што побач, у якіх, здаецца, адлюстроўвалася вадкае мігценне вады, глядзелі проста перад сабою нерухома і напружана, паверх яго, удалячынь.
А потым, раптам, рыўком, з кароткай, ганарыстай, пагардлівай усмешкай яна вырвала свае далоні з яго гарачых пальцаў, ухапіла яго пад пахі і адшпурнула канчаткова на зямлю, падхапілася і знікла ў прысадах.
Ён ляжаў тварам у траву, аглушаны, беспрытомны, і яго цела непарыўна торгалася. Ён з намаганнем устаў, зрабіў два крокі і рынуўся зноў на зямлю. Ён ляжаў каля вады…
Што ж у ім адбылося пасля таго, што з ім здарылася? Магчыма, гэта была пажадлівая нянавісць, якую ён адчуваў, калі яна прыніжала яго сваім позіркам, якая цяпер, калі ён з прычыны ейнага абыходжання з ім ляжаў на зямлі, як сабака, вырадзілася ў вар’яцкае шаленства, якое ён мусіў пусціць у ход, нават калі яно скіравалася супраць яго самога… Агіда, магчыма, да самога сябе, якая напоўніла яго прагай знішчыць сябе, парваць сябе на кавалкі, растварыцца…
На жываце ён прапоўз яшчэ далей наперад, узняў тулава і зваліў яго ў ваду. Ён больш не ўздымаў галавы, нават не варушыў нагамі, якія ляжалі на беразе.
Падчас усплёску вады конікі на нейкі момант заціхлі. Але іх цвырканне ўзнавілася, парк зноў ціха зашумеў, а з прысадаў і злева, і справа сюды ўніз далятаў прыглушаны смех.
Распусная
Мы зноў засталіся ўчатырох.
Малы Майзэнберг гэтым разам быў за гаспадара. Яго кабінет падыходзіў для прыёмаў як найлепш.
Гэта было незвычайнае памяшканне, абсталяванае ў адным толькі стылі: мудрагелісты мастакоўскі капрыз. Этрускія і японскія вазы, іспанскія вееры і кінжалы, кітайскія парасоны і італьянскія мандаліны, афрыканскія ракавіны і маленькія антычныя статуэткі, стракатыя ўбранні эпохі ракако і васкавыя мадоны, гравюры на медзі ды творы, выкананыя пэндзлем самога Майзэнберга, – усё гэта ў крыклівых спалучэннях было размешчана па ўсім памяшканні на сталах, этажэрках, кансолях і на сценах, якія, як і падлога, былі накрытыя тоўстымі ўсходнімі дыванамі і выцвілымі вышыванымі шоўкавымі накідкамі; яны быццам паказвалі пальцам самі на сябе.
Мы чацвёра, гэта значыць малы, у завітках каштанавага колеру, рухавы Майзэнберг; Ляўбэ, зусім юны, бялявы эканаміст-ідэаліст, які, куды б ні трапляў, распаўсюджваў свае тэзы пра справядлівасць жаночай эмансіпацыі; д-р медыцыны Зэльтэн і я – мы, усе чацвёра, згрупаваліся ў сярэдзіне атэлье, седзячы на розных прыстасаваннях, прыдатных для гэтага, вакол цяжкога стала з чырвонага дрэва, і ўжо даволі доўга аддавалі павагу шыкоўнаму меню, якое стварыў для нас геніяльны гаспадар. А найбольш, мусіць, вінам. Майзэнберг увесь час даваў распараджэнні прынесці штосьці новае.