У Берліне – хоць Берлін і не быў пачатковым пунктам яго вандроўкі – ён, з чырвонай скураной дарожнай сумкай, падняўся ў хуткі цягнік, які адыходзіў, потым ён паспаў і цяпер, прачнуўшыся, адчуў сябе такім чалавекам па-за часам, што яго апанавала пачуццё радасці. У яго не было гадзінніка. Ён быў шчаслівы, што да тонкага залатога ланцужка, які ён насіў на шыі, цяпер – ён гэта добра ведаў – у кішэні яго камізэлькі быў толькі маленькі медальён. Ён не адчуў бы радасці, калі б ведаў, якая цяпер гадзіна ці які сёння дзень, бо календара ў яго таксама не было. З нейкага часу, даволі ўжо даўно, ён пазбавіўся звычкі даведвацца, якая на календары дата, які месяц і нават які год. Усё павінна вісець у паветры, звычайна думаў ён, і ў гэтым ён меў на ўвазе шмат што, хоць гэта і быў даволі смутны выраз. Яму рэдка перашкаджала, ці ўвогуле ніколі не шкодзіла, гэтае няведанне, бо ён намагаўся заўсёды трымацца ад такіх перашкод як мага далей. Ці адчуваў ён, магчыма, незадавальненне з таго, што мог толькі здагадвацца, якая пара года на дварэ? Відаць, восень, падумаў ён, калі выглянуў на змрочны і сыры перон. Больш нічога не ведаю! А ці ведаю я ўвогуле, дзе я?..
І раптам, калі ён падумаў гэтак, задаволенасць, якую ён адчуваў, ператварылася ў радасны жах. Не, ён не ведаў, дзе знаходзіўся. Усё яшчэ ў Германіі? Несумненна. У Паўночнай Германіі? Не мае значэння! Вачыма, якія былі яшчэ затуманены сном, ён убачыў, што акно яго купэ праплывае міма нейкай асветленай шыльды, на якой, магчыма, была напісана назва станцыі… Яго мозг не ўспрыняў нават абрысаў ніводнай літары. Яшчэ сонны, ён два-тры разы чуў, як праваднікі выкрыквалі назву станцыі… Ён не змог адрозніць нават гукаў. Але там, там у змроку, які не даваў ніякай прыкметы, каб зразумець, раніца цяпер ці вечар, недзе знаходзіўся горад, незнаёмы горад… Альбрэхт ван дэр Квален забраў з сеткі свой фетравы капялюш, узяў чырвоную скураную дарожную сумку, дзе рэмень са спражкаю адначасова прыціскаў да яе шоўкава-ваўняны плед у чырвона-белую клетку, у які, у сваю чаргу, быў закручаны парасон са срэбным кійком; і хоць яго білет быў куплены да Фларэнцыі, ён пакінуў купэ, пайшоў цераз той сціплы перон, паклаў свой багаж у адпаведнае акенца, запаліў цыгару, засунуў рукі – у яго ж не было ні сумкі, ні кійка – у кішэні паліто і выйшаў з вакзала.
Знадворку, на досыць змрочнай, мокрай і даволі пустой плошчы пяць-шэсць рамізнікаў заляскаталі сваімі пугамі, і нейкі чалавек у абшытай галунамі шапцы і доўгім паліто, у якое ён хутаўся мерзнучы, падкрэслена запытальна сказаў: "Гатэль добраму чалавеку?" Ван дэр Квален ветліва падзякаваў яму і проста пайшоў наперад. Людзі, якія сустракаліся яму, ішлі з узнятымі каўнярамі; ён зрабіў тое самае: утуліў падбароддзе ў аксаміт, закурыў і не хутка, але і не надта павольна рушыў.
Ён прайшоў міма прыземістага мура, каля старых варотаў з дзвюма масіўнымі вежамі, прайшоў цераз мост, уздоўж парэнчаў якога стаялі скульптуры, а вада пад якім кацілася мутна і сонна. Побач праплыў доўгі трухлявы човен, якім, седзячы на карме, кіраваў мужчына пры дапамозе доўгага шаста. Ван дэр Квален на хвілінку спыніўся і нахіліўся цераз парэнчу. "Глядзі, – падумаў ён сабе, – рака; сапраўдная рака. Прыемна, што я не ведаю яе банальнай назвы…" Потым ён пайшоў далей.
Яшчэ нейкі час ён ішоў, не зварочваючы, па тратуары вуліцы, якая была ані вельмі шырокай, ані вельмі вузкай, а потым недзе павярнула налева; надышоў вечар. Замігцелі электрычныя дугавыя лямпы, паміргалі, распаліліся, зашыпелі і потым засвяціліся ў тумане. Крамы зачыняліся. "Значыць, як бы там ні было, ужо восень", – падумаў ван дэр Квален і патупаў далей па чорным мокрым тратуары. На ім галёшаў не было, але яго боты былі свабодныя, моцныя, носкія і пры ўсім тым выглядалі даволі элегантна.
Ён ішоў і ўвесь час забіраў улева. Людзі крочылі ды спяшаліся паўз яго, турбаваліся сваімі справамі ці ішлі з працы. "А я іду сярод іх, – думаў ён, – і я такі адзінокі і чужы, як, здаецца, не быў ніколі ніводзін чалавек. У мяне няма занятку і няма мэты. У мяне няма нават кійка, каб абаперціся на яго. Не можа быць нікога больш бездапаможнага, вольнага, старонняга. Ніхто мне нічым не абавязаны, а я – нікому. Бог ніколі не прасціраў руку нада мною, ён мяне зусім не ведае. Няшчасце без міласціны – добрая справа; можна сказаць сабе: я Богу нічога не вінен".
Горад неўзабаве закончыўся. Магчыма, ён з цэнтра пайшоў крыху наўскасяк. Трапіўшы на шырокую прыгарадную вуліцу з прысадамі і віламі, ён павярнуў направа, мінуў тры-чатыры амаль вясковыя, асветленыя толькі газавымі ліхтарамі, завулкі і нарэшце спыніўся перад драўлянымі варотамі, якія знаходзіліся справа каля звычайнага, пафарбаванага ў змрочна-жоўты колер дома, які, у сваю чаргу, вылучаўся абсалютна непразрыстымі і надзвычай скляпеністымі люстэркавымі шыбамі вокнаў. Аднак каля варотаў была прымацаваная шыльда з надпісам: "У гэтым доме на чацвёртым паверсе здаюцца ў арэнду пакоі". "Во як?" – сказаў ён сабе, адкінуў недакурак сваёй цыгары, прайшоў у вароты ўздоўж дашчанага плота, які адгароджваў участак ад суседняга, злева цераз дзверы дома двума крокамі перасек ганак, у якім ляжала вартая жалю дарожка – стары, шэры ходнік, а потым ён пачаў падымацца па сціплай драўлянай лесвіцы.