— У нас ёсць розныя людзі, — казаў далей Кепка. — Паўтаруся, што ў іхніх злыбедах могуць быць вінаваты і чыстыя выпадковасці. Ёсць мастак, якога зацкавалі за тое, што не хацеў маляваць кругі і квадраты, і квадратных людзей; ёсць няшчаснік, у другога сын спрабаваў сагнаць за мяжу самалёт, і пасажыры яго затаўклі; у трэцяга жонка выйграла нейкі конкурс прыгажосці і кінула яго... Асабіста я, напрыклад, – весела сказаў Кепка, – быў заядлы курэц, і пагарэў на тым. Помніце час, калі цыгарэты пачалі знікаць? Страшна ўспомніць! Ёсць жа людзі, якія без хлеба могуць пражыць лягчэй, чым без тытуня. У вайну ў канцлагерах хлеб мянялі на цыгарэты. Тытунь, акрамя ўсяго іншага, яшчэ і лекі — раз чалавека так да яго цягне, значыць, у яго, у гэтага чалавека, не хапае ў арганізме нейкага кампаненту, які дае тытунь... Калі вы чыталі, было такое апавяданне — «Сіндром», так і я, як герой таго апанядання, «абсіндроміўся»: кінуў працу, думаў толькі пра адно — як зрабіць большы запас курыва... А вось чалавек, — паказаў Кепка на Чыгуначніка, — наш гонар. Геніяльны інжынер-канструктар па кібернетыцы. Некалькі гадоў працаваў у Японіі, хацелі пераманіць яго ледзь не за мільярд, але адмовіўся, не падпісаў кантракт...
— Знайшлі генія, — засаромеўся Чыгуначнік. — У маёй біяграфіі цікавае хіба вось што. Неяк, пасля ўжо Японіі, я жыў у Маскве. Вёз машынаю жонку на конкурс прыгажосці, патрапілі ў аварыю, і жонка загінула. Цяпер ужо некалькі гадоў прайшло, я магу разважаць цвяроза: а мне, а самае галоўнае, ёй трэба быў конкурс прыгажосці? Хіба ў прыгажосці могуць быць конкурсы? Прыгажосць — адна, заўсёды непаўторная! Для чалавека, які цябе кахае, ты і так самая-самая лепшая і прыгожая... Не, трэба «рэпетыцыі», на якіх чорт ведае хто толькі цябе не распранае, не абмацвае, не разглядвае, не загадвае павярнуцца тым бокам, другім... не кажу ўжо, колькі часу, нерваў, грошай гробіцца, душы, якую можна было аддаць мужу, дзецям — тым, хто сапраўды мае ў гэтым патрэбу... Але трэба пабегаць голаю перад усім светам, і добра, калі станеш першая, а калі не? Калі ўвесь свет даведаецца, што ты не першая, не самая прыгожая, не самая лепшая!
Памаўчалі, выпілі яшчэ і закусілі.
— Дык дзе ж вы ўсё-такі жывяце? — спытаўся Расолька.
Кепка паказаў пальцам сабе за спіну:
– Там... На поўдні Беларусі.
– У... зоне?!
– Ну, пачынаецца, – сказаў Чыгуначнік. – Я так лічу: колькі Бог адмераў, столькі і ў зоне пражывеш. У нас уся Беларусь цяпер зона — маю ва ўвазе не толькі радыяцыю...
– Там у нас цэлая вёсачка — такіх, як мы, — сказала Валя. — Ёсць коні, садзім бульбу, возім самі сабе дровы — усё робім, як колісь. Нават дзеці ёсць, адно ў зоне нарадзілася — зусім нармальнае дзіця. Вось настаўніка няма...
– Як я адразу не здагадаўся! — ускрыкнуў Расолька. Ну, вядома ж, гэта былі тыя самыя добраахвотнікі, што самахоць жылі ў забруджалых Чарнобылем раёнах, скупленых за валюту замежнікамі. Замежнікі прыязджалі раз на год і рабілі нейкія свае доследы і замярэнні — увесь астатні час каланісты маглі жыць, як ім заўгодна. Расолька ведаў пра гэта не з прэсы і не з тэлебачання — так, з розных чутак, выпадковых расказаў...
– Дык што там у вас за арцель? — усхвалявана пачаў распытваць ён. — Талстоўская мо якая?
– Ну, нешта такое, — адказаў Кепка, — беларускі варыянт. Галоўнае, ніхто не чапае — у нас свае законы.
Вёска, родная мова, беларуская вопратка, зямля, коні, хаты... Расольку даўно ўжо адбіла ахвоту нават думаць пра вёску, нават марыць пра яе; ён горш чым зубны боль ненавідзеў самыя словы накшталт «фермерства», ды «арэнда», не разумеючы, што яны азначаюць, не верачы ні на грам людзям, якія гэтыя словы пішуць ці прамаўляюць. Вёску ён пахаваў у сваёй душы назаўсёды. I раптоўна даведацца, што ёсць людзі, якія не разважаюць, не заклікаюць, а проста робяць, проста жывуць — свядомыя вяскоўцы!..
— Дык што, Яўген Сцяпанавіч, ідзяце да нас? — азваўся Чыгуначнік. — А зрэшты, у вас і выбару вялікага няма. Глядзіце, —ён падсунуў руку са сваім «компасам» Расольку пад нос.
Фасфарычны эялёны цыферблат свяціўся прыгожа і ясна, як дзіцячая камп'ютэрная цацка-гульня, што даюць напракат у самалётах, каб бавіць час.