— Як знойдуцца кватаранты, дык я пайду, — казаў ён цётцы, якая адмыкала сенечкі. — Адну-дзве ночы пераначую...
— Ты што? — спалохана ўскінулася цётка. — От жыві сабе!
Раптам яна ўсхліпнула і адвярнулася, але не сказала больш нічога.
Холад і сам пра ўсё здагадваўся. Гледзячы на яе распаўнелую за гэтыя гады постаць, на звычайны вясковы твар немаладой жанчыны, на сівізну ў некалі чорных валасах, яму ўжо другі дзень хацелася выбраць момант і сказаць ёй: «Нашто вам быў гэты прымак? Вы што, сляпая, не бачыце, што яму трэба вашая хата і вашыя грошы, а не вы?..»
З цёмных сянец, падзеленых на кухню і на каморку, яны зайшлі ў маншую хату. Тут, каля адзінага акенца, ляпіўся куханны стол, насупраць — старадаўні аблезлы сервант без шкла і посуду і, на добрую палову хаткі, печ з лежаком. Паміж сталом і печчу была чыстая плошча ў метр квадратны. У большым пакоі стаяў ложак з меднымі набалдашнікамі над біламі, побач — дзіцячая каляска, набітая даверху нейкімі анучамі, і дзве табурэткі.
Холада ўразіла, што было чыста, быццам у хатцы нехта жыў; увогуле, выгляд быў жылы. ЁН правёў па табурэтцы пальцам.
— Не бойся, выцеруць... I памяняюць, што трэба... — цётка адгарнула край жоўтай, у чорныя кветкі, капы і паказала бялізну. Потым прысела на ложак і зноў усхліпнула: — Арценька, сыночак, толькі ключы ім не давай... Каб ты толькі ведаў...
Яна плакала, сморкалася, выцірала рукавом нос. Усе Холадавыя здагадкі пацверджваліся, і здагадкі самыя прыкрыя і нядобрыя...
Наплакаўшыся, цётка трохі супакоілася і, сказаўшы, каб прыходзіў вячэраць, пайшла. Холад вынес следам, у камору, каляску з анучамі, зашчапіў у сенцах дзверы і вярнуўся ў меншую хату. Было гадзін каля дзевяці вечара, а ў закрытай садам хатцы зусім ужо стаялі прыцемкі. ЁН зашморгнуў фіранкі, запаліў святло і прынёс табурэтку. «Ну, з Богам? Ці з д'яблам?» — падумаў ён, дастаючы з дыпламата і раскладваючы на стале падвялыя кветкі.
У пакоі слаба запахла сенам і трохі могілкамі.
Холад і сам не ведаў, чаго яму хацелася зараз ад гэтых кветак — проста сядзеў, падпёршы кулакамі сківіцы, і гладзеў на іх, чакаючы ўсяго: калі б яны заварушыліся, загаварылі, набылі плоць нейкага чалавека, Холад, здаецца, не здзівіўся і не спалохаўся б... Але прабеглі і дзесяць хвілін, і дваццаць — нічога!..
Зусім нечакана ён лёгка пагадзіўся з раптоўнай падазронасцю, што і не будзе нічога, што гэта — звычайныя кветкі, нейкая магільная разнавіднасць, а такая незвычайная знаходка іх — нейкае супадзенне, дзівосны, адзін на мільярд выпадкаў, збег сну з рэальнасцю. ЁН закурыў, патупаў паміж сталом і печчу, колькі дазваляла плошча, і паспраба ваў прыкінуць бліжэйшы план — як цяпер жыць і што рабіць? Але ад пэўнага расчаравання, цішыні, святла жоўтай, слабай лямпачкі яму зрабілася да нудоты сумна. У такія хвіліны добра сядзець дзе-небудзь «на хаце» з дзяўчынаю, якая нічога з сябе не ламае, з разумным сябрам, слухаць ціхую музыку і піць гарэлку.
«А што, узяць ды махнуць да Навумава? Ці да Томкі?» — пасміхнуўоя Холад. Навумаў яшчэ перад Холадавым прызывам збіраўся з'язджаць у Ізраіль, і невядома, на якой зямлі цяпер быў, а Тома... Пра Тому ён забараніў сабе нават згадваць, ды вось як у той казцы пра белага мядзведзя — згадвалася ўвесьчасна. Не без дапамогі мінскага сябра ўяўленне намалявала яму адзіна прымальны ў яго становішчы малюнак: Тома выйшла замуж, паехала на мора, цяпер жыве ў Адэсе (спрацавалі шыльды на цягніках — помніце любімы занятак Холада?), у яе цудоўны муж і ўсяго хапае, але з кожным днём усё больш і больш ёю апаноўвае раскаянне і настальгія па локцевіцкай зіме...
— Салдат! — пачуўся прымакоў голас, і Холад ад нечаканасці падскочыў. — Салдат! — Прымак пашморгаў дзверы, пастукаў у акно. — Ключы дасі, не?
Холаду зрабілася нават страшна, што ён за такі кароткі час так узненавідзеў гэтага чалавека. ЁН замітусіўся, пераклаў кветкі на сервант, выскачыў на двор і вінавата сунуў прымаку ключ, нават не пытаючыся навошта, забыўшы, што і цётка штосьці такое пра ключы казала. Прымак пакруціў ключ на пальцы і сказаў: