— Пачакай, зараз вып'ем, — сказаў мужчына, прытрымліваючы Холада за рукаў.
У гэты момант «казёл» параўняўся з імі, і шафёр-сяржант, прыадчыніўшы дзверцы, гучна спытаў:
— Гэты, Мітрафанавіч?
Холад не паспеў апамятацца, як мужчына спрытна крутануў яму за спіну руку, так, што пацямнела ў вачах. З «казла» выскачылі яшчэ двое ў міліцэйскай форме, і праз секунду Холад сядзеў на заднім сядзенні, прыціснуты з двух бакоў. Мужчына – Мітрафанавіч – залез на парэдняе і скамандаваў:
— Паганяй! — і, як ні ў чым не бывала: — Цярэшчанка паехаў?
— Ну, — адказаў шафёр. — Усё машыну прасіў. Машыну, кажа, дай.
— А гэтага самага ён не прасіў? — узлаваўся Мітрафанавіч. — Заплаці і едзь на машыне! Папрывыкалі...
Холад, у першыя хвіліны спалоханы, прыціхлы (яму ўявіліся адразу ўсе магчымыя і немагчымыя грахі, ад паходу на могілкі і да выпіўкі ў Навумава) цяпер зразумеў, што яго схапілі памылкова, пераблыталі з кімсьці, і ажыў:
-— Маладцы, злавілі... Самую галоўную мафію.
Той, што сядзеў справа, балюча стукнуў яго локцем, а Мітрафанавіч, не паварочваючыся, нязлосна сказаў:
— Сядзі моўчкі. Зараз не так загаворыш.
Каля будынка міліцыі машына спынілася. Пад рукі, паўз абыякавага дзяжурнага Холада завялі на другі паверх. Мітрафанавіч адмыкнуў дзверы з шыльдачкай «Балвановіч I. М.» і сказаў:
— Будзе званіць, прасіць машыну — смела пасылайце на... Не глядзіце, што Цярэшчанка.
Як толькі ўсе пайшлі, Балвановіч паказаў Холаду на крэсла, сам закурыў, замурлыкаў песеньку, падумаў і замкнуў на ключ дзверы. Пакой быў вялікі, на два, закратаваіныя «сонцамі», вокны. Стаяў сейф і два сталы, заваленыя папкамі і газетамі.
— Ну, што, сынок, — дакурыўшы, мякка сказаў Балвановіч. — Па-харошаму будзем гаварыць ці па-плахому?
— Па-харошаму, — вырашыў не задзірацца Холад. — Хто вы такі?
— Не тваё сабачае дзела.
Балвановіч скінуў пінжак, павесіў на спінку крэсла, закасаў рукавы ў кашулі, узяў са стала папку і панёс нібыта ў сейф, што стаяў у Холада за спінаю. Паклаўшы папку ціхенька на сейф, ён склаў замком рукі і з усяго маху садануў Холаду па нырках. Той грымнуўся на падлогу разам з крэслам. Ускрыкнуў. Здалося, што ўдарылі нажом. Балвановіч схапіў яго затрудкі так, што трашчала куртка:
— Ты будзеш пад акно поўзаць?! Будзеш?!
Холад толькі плямкаў ад болю і ўдушша. Балвановіч, відаць, зразумеў, што перабаршчыў з ударам. Ён адпусціў Холада, пасадзіў і наліў з графіна шклянку вады.
— На каўтні... Ні бойса, больш біць ні буду,— ён чамусьці перайшоў на мясцовую гаворку. — Закуруй на... Чаго ты ходзіш пад вакно?
Дрыготкімі пальцамі Холад узяў прыкураную цыгарэту, зацягнуўся, і стала лягчэй.
— Ну, дык чаго?
З апушчанай галавою, як вінаваты школьнік, Холад пачаў мармытаць:
— Мы тут жылі... У вёсцы, тут, у Локцевіцкім раёне... Потым памерла маці... Я застаўся круглы сірата... Жыў у Светлагарскім інтэрнаце, а перад арміяй прыехаў у Локцевічы да цёткі...
Нічога гэтага ў яго пакуль не пыталіся, але язык міжволі малоў амаль такія ж словы, як і цётка некалі ў ваенкамаце, і мэта была адна — расчуліць.
— Тут, у бібліятэцы, а не тут, пазнаёміўся з Томаю... Уяўляеце? Нікога блізкага... Таму прывязаўся... Збіраліся пасля войска пажаніцца... У войску трохі перапісваліся... Вось вярнуўся... І хацеў паглядзець, дзе яна, як жыве...
— А ёй ты што заліваў? Мсціць хацеў?
— Ды я ўжо не поміню!.. Крыўдна стала, што замуж выйшла! Самі разумееце...
— Разумею. Сям'я можа распасціся, паняў?
Холад кіўнуў.
Балвановічу, відаць, прыйшло ў галаву, што трэба неяк растлумачыць і свае дзеянні. ЁН сказаў:
— Непрыкаснавеннасць жылішча і лічных свабод... ці як то... ахраняецца законам. Ладна, адпускаю. I пад акно больш не цягацца, паняў?..
Холад вяртаўся дадому ў прыцемках, ледзь не плачучы ад крыўды, прыніжэння і фізічнага болю. Балела, здавалася, разрывалася нырка; адхарквалася жоўтай крывёю, напухла рука...
Але самае моцнае было — крыўда. Усё можна было зразумець, але нашто яна захацела, каб яго збілі і прынізілі?.. Сказала б сама — ён зразумеў бы; ці хай бы выйшаў муж...
Яму ўспаміналася, як кароткімі зімовымі начамі сярод сонных храпаў і мармытанняў, сярод пахаў сотні спячых у невялікай казарме людзей ён даставаў з-пад падушкі і абцалоўваў змяты канверт; успаміналася і тая, зусім ужо далёкая зіма — неяк бібліятэка зачынялася, і яны асталіся ўдваіх. Тома стаяла каля высокіх, да столі, стэлажоў, такая хатняя, такая свая, і сур'ёзна пытала: «За што ты так да мяне прывязаўся? Я, быўшы хлопцам, сябе ніколі, здаецца, не пакахала б»; а яго нясло — «я не столькі цябе кахаю, колькі сябе ў табе, я гэтыя кнігі, што за табою зараз, кахаю, якія вярнулі мяне да жыцця, я жыццё будучае кахаю, якога наперадзе яшчэ столькі шмат — і ўсё гэта ў табе: і я сам, і кнігі, і будучае жыццё...»