Хатка была зачынена, хоць зафіраненае і зацягнутае гардзінаю вакенца жоўта свяцілася. Холад разоў колькі тузануў клямку, потым прытуліўся да шурпатага ствала абрыкосавага дрэва, і з вачэй яго самі сабой пакаціліся злыя слёзы.
У хатцы пачуўся рух, адкінулася зашчапка. Паказаўся прымак, убачыў Холада і моцна крэкнуў.
— Салдат, — сказаў ён, з сілай сціскаючы Холада за плячо. — Ты цето... Едзь ты куды-небудзь!
— Руку! — вырваўся Холад. Ён зайшоў у хатку.
Кватарантка, басанож, у спартыўных штанах і ў майцы, стаяла каля серванта і, нюхаючы, перацірала ў пальцах сухія кветкі. Убачыўшы Холада, яна вінавата схавала руку за спіну.
— Ой, добры вечар! Арцень, скажыце, дзе вы нарвалі такіх кветак? Гэта ж гарычка, у нас, на Валожыншчыне, іх ад сну п'юць... Можна ўзяць трошкі?
— Пайшла прэч, — прашыпеў Холад, глытаючы слёзы. – Шлюха...
Яна выпрасталася і ўпершыню нармальна, без звычайнай сваёй гуллівасці, сказала:
— Я жанчына, а не шлюха, дурань ты. Хочаш, і цябе буду кахаць?
Ён не адказваў. Яна гмыкнула і выйшла. Холад адразу ж зачыніўся. За акном чуваць былі галасы і крокі, потым усё сціхла. Ложак увесь быў разбэрсаны. Холад накінуў зверху капу і ў чаравіках лёг. Страшна хацелася заснуць, а не засыналася. ЁН падняўся, дастаў з “дыпламата” маленькі кіпяцільнік, набраў шклянку вады і насыпаў зверху пацярушаных пялёсткаў. Кветкі былі зусім сухія, расціраліся ў чай і пахлі чаем. Хутка вада закіпела. Каб даць заварыцца, Холад прыкрыў шлянку нейкім часопісам, што ляжаў пад рукой на стале. Чай заварваўся густа-сіні.
«Каб ногі не працягнуць ад гэтай...» — Холаду нават у думках не хацелася паўтараць за кватаранткаю слова «гарычка».
На вокладцы часопіса была каляровая выява шыкоўнай гасцёўні: са старадаўняй мэбляю, кандэлябрамі, піяніна; у крэсле, паклаўшы белую далонь на піяніна, сядзеў малады артыст ці спява, пекны, у цудоўным касцюме, з доўгімі музыкальнымі пальцамі, тонкімі рысамі твару... Не трэба было быць вялікім знаўцам, каб распазнаць — слаба размыты савецкай эпохай аскепак шляхетна-дваранскага роду... Над галавою ў артыста звісала пірамідальная, з пялёсткамі-падвесачкамі, крышталёвая люстра.
Холад ненавідзеў артыста. «Рэвалюцыі на вас няма!” Цяпер ён разумеў, чаму такіх вынішчалі. I хто вынішчаў...
Ад пары вокладка карабацілася, карабаціла люстру над артыстам. Холад зняў часопіс і, не гледзячы, хацеў пакласці яго на сервант. Часопіс у паветры за нешта закрануў, бо пачуўся тонкі мілагучны звон. Холад азірнуўся, ускрыкнуў і адскочыў да печы.
З нізенькай столі, над тым месцам, дзе стаяла шклянка, эвісала пірамідальная крышталёвая люстра.
— Яе прымак павесіў, я проста не бачыў! — уголас, каб не спалохацца і не звар’яцець, сказаў Холад. Але гукі голасу былі яшчэ страшней за цішыню.
Ён пераадолеў здранцвенне, схапіў часопіс і ўпіўся ў яго вачыма, не верачы яшчэ ў сваю здагадку.
Мокры, па дыяметры шклянкі, пакарабачаны кружок прыпадаў акурат на люстру з вокладкі.
Мінуў месяц.
Гарадок млеў ад спёкі, а ў садах, на агародах усё буяла: шчодрая, буйная завязь прадказвала, што ўраджай будзе нечуваны.
У гэты ж час — больш, чым праз год пасля аварыі ў Чарнобылі — упершыню, бадай, смела загаварылі, што радыяцыя (па-мясцоваму — «рацыя») існуе, ште яна страшна небяспечная для здароўя і ніякія вучоныя не ведаюць, як ратавацца і чым усё гэта скончыцца. Пайшлі гуляць чуткі, што і спёка, і прадвестка вялікіх ураджаяў не што іншае, як дзеянне гэтай самай «рацыі»; паявілася і стала моднаю песня на паляшуцка-ўкраінскай мове, на матыў «Галя маладая»:
Расказвалі, што за пяцьдзесят кіламетраў ад Локцевіч, адразу ж за Нароўляю, на дубах лісты — як лапушынне, іголкі на хвоях — даўжынёю з паўметра і вострыя, бы пікі; што з лесу пачалі ўцякаць і паўзці ў двары гадзюкі і вожыкі. Неяк адразу ж адгукнулася на гэтае і газета — чамусьці не мясцовая, а далёкая, маскоўская — напісаўшы, што ў Жытомірскай вобласці злавілі карася, у якога заместа хваста — ружа, і нарадзіўся падсвінак з чалавечай галавою.