Можна сказаць — ну і што, дужа нам цікавая твая настальгія па нейкіх балотах.
А я скажу: тым летам атрад наш быў расфарміраваны, бо на другі дзень па прыездзе, у Крыму, аўтобус, які вёз студэнтаў на вінаграднік, урэзаўся ў скалу. Адзін чалавек загінуў і два засталіся калекамі. Мог я сярод іх апынуцца? I калі гэта выпадковасць, дык што ж тады — наканаванне?
Радзіма мая — вёска, балота... Няўжо і цяпер я яшчэ нешта значу для цябе, няўжо і цяпер ты абараняеш мяне ад нечага? Нашто ж ты ўсё часцей і часцей прыходзіш у думкі, ва ўспаміны, у сны, і так упарта, кожнай травінкаю з пасохлых пеляў — не адпускаеш?..
Адзін летні дзень
(Замалёўка настрояў)
Звычайны п'яны «базар» — на імянінах аднаго майго далёкага знаёмага, я тут нікога амаль не ведаю. Сяджу сабе збоку, куру.
– ...З табою такое бывае, калі робішся ні з таго ні з сяго як п'яны, як бы ні ты сам? I думаеш: «Усё ж гэта са мною ўжо было?»
– Сто разоў!
— Такое ў кожнага бывае, было ці будзе... Чытайце Караткевіча!
– Ты сам чытаў Караткевіча?
– Я ніколі нічога не чытаю. Акрамя Бібліі.
— Можна падумаць...
— А фільм бачыў. Помніце, там заходзіць адзін да бабы — шляхціч нейкі, карацей, прыходзе ў Чорны замак Алыпанскі да адной беларускай пані і базарыць, што, маўляў, такое ўжо адзін раз са мною было: маланкі, дождж, старадаўні замак і маладая баба... Не, стоп, не так!
— Звычайнае дэжавю...
— Сябры мае, усё прасцей. Усё ў нашай галаве. У мозгу. Мозг чалавека — гэта найскладанейшы відэамагнітафон...
— З парнакасетамі!
— ...відэамагнітафон. Ёсць трыльёны, мірыяды мікраплёначак, якіх не ўбачыць ніякім ультрамікраскопам, і на гэтыя плёначкі запісана пра чалавека ўсё. Усё, што з ім было да нараджэння, што будзе пры жыцці і пасля так званай фізічнай смерці...
— ІІІто ты тут — смерць? Што ты ведаеш пра смерць?..
— Ану сядзь! Бо зараз пасаджу...
— ...смерці. Калі моцна стаміцца, ці не паспаць добра, адбываецца вібрацыя гэтых плёначак, і ў нашым мозгу можна ўбачыць любы малюнак. З мінулага альбо з будучыні. Найчасцей — з будучыні, бо ў мінулым мы былі хто чым: травою, птушкаю... і мы і бачым нешта такое, што можа ўбачыць трава...
— Да сядзь ты... Вось так будзе лепш...
— ...Гэта проста міг, секунда! Успыхнула і растала. А гадоў праз пяць-дзесяць-дваццаць -калі ласка: вось пакой, выпіўка, шпалеры зялёненыя, сядзім мы тут і філасофствуем на тэму: «ДЗЕ МЫ БАЧЫЛІ ЎСЁ ГЭТАЕ». А мы ўсё гэтае бачылі, можа, тады, калі яшчэ ў матчыных чэравах...
Я не слухаю далей. Выходжу на цёмны балкон, абапіраюся на мокрыя пад дожджыкам парэнчы і думаю. Душна-душна... За горадам грыміць слабы гром.
«У мяне ёсць пяць рублёў; зараз я вярнуся і скажу, што пайду дадому; не адпусцяць — дзве гадзіны ночы, а я тады скажу, што пайду ў прыбіральню, ціха абуюся, выслізну з кватэры, а там — вуліца, ноч, а там дожджык і машыны-таксі... Ніхто не зразумее і не ацэніць майго пяцірублёвага шчасця. Я з падзякаю, з павагаю да чалавека, які праедзе дзеля мяне трошкі па адной шырокай вуліцы і па дзвюх вузенькіх, — з пачуццём павагі і замілавання аддам яму апошнія свае пяць рублёў, як талстоўскі айцец Сергій перадаваў срэбную манетку сляпому жабраку, брату свайму ў Хрысце... Мара мая каштуе пяць рублёў, і я іх маю! У маім інтэрнацкім пакоі ёсць асобны, свой душ; я залезу пад яго, буду рабіць струмень то цёплы, то халодны; я буду раскашаваць, круціцца пад гэтымі струменямі, як рыба ў час нерасту, як уюн увечары пасля дажджу. Тут стаіць у мяне збіты з пасылкавых скрынак «стол», у слюдовым мяшку ляжыць папера, аловак... Я зачынюся, я вазьму сабе толькі дзве, ну, дазволю тры цыгарэты, і на гэты раз я напішу апавяданне. Пра што? Мне ўсё адно. Мне абсалютна ўсё роўна, надрукуюць яго ці не, будзе яго хтосьці чытаць, калі надрукуюць, ці абыякава прагартае... нікога для мяне зараз няма, ёсць толькі я, які ў зачыненым пакойчыку душа хоча проста пісаць нешта такое, што хацелася б прачытаць у іншых; каб пасля чытаць самога сябе, як чужому чалавеку... Я ўяўлю, што гэта чужое апавяданне, якое вельмі сугучнае маім думкам і настрою і таму блізкае...
Калі-нікалі чалавеку хочацца прыгатаваць сабе якую-небудзь ежу самому; напрыклад, хочацца яму яечні, і ён падсмажыць яе і з'есць у ахвоту – і толькі такой стравы, аказваецца, яму і хацелася, і ён ведае, што ні ў адной сталавальні яму не зра-білі б якраз так; што ніякая жонка ці палюбоўніца, хай яна будзе хоць залатая, не пакрышыць яму цыбуліну якраз вось так — цэлымі вялікімі долямі — і не падсмажыць яйкі якраз так, як хацелася, — ледзь-ледзь, каб толькі ўбіць на патэльню і адразу ж зняць...
Я буду гатаваць тое, што мне цяпер хочацца есці, што дыктуе мне цяпер голад і густ. Я назаву сваю «страву» проста — напрыклад: