І смех і слёзы.
Каб адчапіцца ад чужых людзей, сказала, што гэта брат. Іх яшчэ больш здзівіла, чаму ж я плачу. Рэдка якая сястра так плача, развітваючыся з братам. Добра, што з Брэста трапіла са сваімі: загадчык фермы, заатэхнік, даяркі ехалі з нарады. Рагатала да непрыстойнасці. Дзяўчаты дзівіліся, чаму я такая вясёлая? Ці не па вясельныя пакупкі ездзіла? Яны чакаюць, што я вось-вось выйду за Алега. Чамусьці ўсе чакаюць нашага вяселля. Смех.
За тры дні адышла — астыла ці, наадварот, сагрэлася каля мамы. Каля яе хораша, спакойна неяк, трывала. Часам толькі бываюць хвіліны, калі хочацца плакаць. Ніколі не думала, што я такая плаксівая. Баба ёсць баба.
Сёння нядзеля. Мама паехала ў райцэнтр на рынак — па свежае мяса. Сяджу адна. Апанаваў смутак. Хапілася за дзённік. Запісала, паразважала сама з табой — і ўсё прайшло. Добрае зелле — гэты дзённік. Трэба часцей прымаць дозы запісаў. Паездка, відаць, пакінула глыбокі след у характары.
Алег спытаў учора:
«Ты чаму такая?»
«Якая?»
«Ды, ведаеш, нейкая не такая, як раней, да паездкі. Можа закахалася?»
«Закахалася».
«У каго?»
«Негр там быў, на вяселлі. Вельмі экзатычны. Як прышэлец з іншай планеты».
«Глядзі — магу паверыць. На неграў многія нашы дурніцы вешаюцца».
«Я — дурніца?»
Спалохаўся. Стаў на заднія лапкі.
Усяго, што адбылося са мной, я не расказала ні маме, ні Алегу. Яму расказваю так, быццам даўно ведаю і Маю, і Ладу, і Васіля. І ён думае, што я сапраўды іх даўно ведаю. Зноў упікнуў: маю такое шырокае сваяцтва і ні пра каго за паўгода слова не сказала! «Трэба ўмець!» — кажа Алег.
Праўду кажуць: любая рана гоіцца, калі ад яе не паміраюць. Любы боль сціхае. Прайшоў тыдзень, і шмат што з таго, што здавалася амаль трагічным, цяпер здаецца смешным. Жыццё ідзе сваёй чаргой. І ёсць вялікая мудрасць у яго штодзённасці, будзённасці, у рытме працы.
Набліжаецца вясна. Закладвалі парнікі. Рабілі новыя рамы, шклілі, вазілі гной. Між іншым, у мінулым годзе з цвердалобым Сівалобам прыйшлося весці вайну, каб узяць з канюшні машыну гною. А ў гэтым годзе ён гатовы аддаць школе ўвесь саўгасны гной. Не шкада. Вялікая сіла — матэрыяльная зацікаўленасць!
Вучні выпускных класаў зусім не цікавяцца зямлёй. На што яны спадзяюцца? Усе хочуць адарвацца ад зямлі. Трызняць горадам. Дзівакі. Некалі многія з іх пашкадуюць. Некалі і я была такая. А пасля, у інстытуце, шкадавала: мела б у школе больш увагі да таго, што і як расце на зямлі,— лягчэй набывалася б прафесія, і лепшы педагог атрымаўся б. На ўроках часта адчуваю правалы ў сваёй падрыхтоўцы.
Сёння ў дзесятым дзве гадзіны вяла дыскусію. Са мной гавораць, як з роўнай. І любяць — за шчырасць. Я часам кажу такія рэчы, пачуўшы якія аднойчы цнатлівая Адаліна трохі не самлела і напісала ў райана. Але, на маё шчасце, інспектар, які прыехаў правяраць, сам біёлаг, недурны чалавек, згадзіўся, што біёлаг — як і медык, і не можа быць забароненых тэм на шляху пазнання чалавека і прыроды, і яшчэ — што вучні дзесятых-адзінаццатых класаў — не дзеці, гутарыць з імі трэба пра ўсё, што з’яўляецца прадметам навукі і мастацтва. Адным словам, Адэлька мусіла праглынуць пілюльку, яшчэ адну.
Мама, праўда, лічыць, што я даю вучням замнога дэмакратыі. Спрачаемся пра тую мяжу, якую нельга пераступаць у адносінах настаўніка з вучнямі і ў адносінах вучнёўскага калектыву, няхай і старэйшых класаў, да таго, што робіцца навокал сталымі людзьмі, педагогамі, бацькамі. Я за тое, каб не хаваць ад вучняў нашых учынкаў — усё роўна не схаваеш! — а выхоўвацца самім, выхоўваць найперш усіх дарослых, з якіх дзеці бяруць прыклад.
О, як лёгка было б працаваць настаўнікам, каб навокал зніклі гультаі, дармаеды, п’янюгі, зладзеі, дэмагогі, хлусы, ханжы! Мама ў адным мае рацыю: у тэорыі ўсё прасцей, чым на практыцы. Праўда, як ставіцца да тых плётак, якія распускае пра мяне Адаліна і якія, безумоўна, даходзяць да вучняў? У сяле ўсім адразу ўсё становіцца вядома, старым і малым. Але не ўсе аднолькава могуць разабрацца, што да чаго. Як растлумачыць такія рэчы вучням? У старыя часы за такія плёткі мужчыны вызывалі на дуэль. Можа мне пляснуць Адаліне па мордзе пры ўсіх настаўніках? Не хочацца пэцкаць рукі аб такое…
Выпусцілі «Лявоніху». Адзін раз наш халодны клуб нагрэўся — дыханнем людзей. Паўнютка было. Прынялі на «ўра». Рагаталі — сцены дрыжалі. А мне не спадабалася. Уласная ігра не спадабалася: не тую Лявоніху ўяўляла, якую сыграла, хоць жанчыны ахалі ад захаплення: «Усё ж папраўдзе». Але яшчэ больш не падабаўся Толя ў ролі Глуздакова. Не яго роля. Не той тыпаж, не тое амплуа, як казаў нам у інстытуце акцёр Маліноўскі.