Pro to ne decas proklamar hodie ke ni es la filii di Grekia. O, se ni es, ni es filii rebeleskinta. Pozante historio sur la trono di Deo, ni marchas vers teokratio, quale ti quin la Greki nomizis barbari e quin li luktis tilfine en l'aqui di Salamis. Se ni vere volas komprenar nia difero, ni mustas atencar la homo qua, inter nia filozofi, es la vera rivalo di Platon. 'Nur l'urbo moderna', Hegel audacas skribar, 'povas ofrar a la mento la tereno ube ol povas atingar su-konoco'. Tale ni vivas dum l'ero di grand urbi. La mondo es intence separita de to quo donis ad ol permano: naturo, la maro, kolini, mediti vesperala. On povas trovar konoco nun nur en la stradi, pro ke esas historio nur en la stradi, tale es la dekreto. E, konseque, nia verki maxim signifikanta atestas la sama prejudiko. On serchas vane peizaji en precipua skribisti europana depos Dostoyevski. Historio explikas nek la natural universo quo preiris ol, nek beleso, quo superesas ol. Ol konseque selektis nule konocar oli. Kontre ke Platon kontenis omno, sensencajo, raciono e miti, nia filozofi kontenas nulo ecepte o sensencajo o raciono, pro ke li klozis sua okuli pri lo cetera. La talpo meditas.
Esis Kristanismo quo remplaseskis kontemplo di la mondo per la tragedio dil anmo. Ma Kristanismo adminime referis spirital naturo, e konseque mantenis certena fixeso. Nun ke Deo es mortinta, restas nur historio e povo. Dum longa tempo nun, la tot esforco di nia filozofi vizis sole remplasar l'ideo di situaciono, e harmonio anciena per la konfuza emerso di chanco, o per la senkompata movo di raciono. Kontre ke la Greki uzis raciono por represar la volo, ni fine pozis l'emerso di la volo ye la sino di raciono, e raciono do divenis ocidiva. Che la Greki, valori preexistis omna ago, e markizis olua exakta limiti. Moderna filozofio pozas sua valori ye la fino di ago. Li ne es, ma li divenas; e ni konocos li komplete nur lor la fino di historio. Kande li desaparas, limiti anke, e nam idei diferas pri ci, nam esas nula lukto qua, neimpedata da ca sama valori, ne extensas senlimite, ni nun spektas konflikto di Mesianismi di qui la klami kunfuzas en la shoko di imperii. Eceso es fairo, segun Heraklito. La fairo avancas; Nietzche es devancita. Esas ne plus per martelfrapi ma per kanonpafi ke Europa filozofias.
Naturo restas, tamen. Ol establisas sua kalma cieli e sua motivi kontre la foleso di homi. Til ke l'atomo anke flagras, e historio finas per la triumfo di raciono e la mort-agonio di la speco. Ma la Greki nultempe dicis ke la limito es nepreterirebla. Li dicis ke ol existis e ke la homo qua audacis ignorar ol esos senkompate abatata. Nulo en la historio di hodie povas kontredicar li.
E la spirito historial e l'artisto vizas rifacar la mondo. Ma l'artisto, pro obligo di lua naturo ipsa, agnoskas la limiti quin la historial mento ignoras. Pro to la lasta vizas tiraneso kontre ke la pasiono dil unesma es libereso. Omni qui luktas hodie por libereso final-analize luktas por beleso. Nature, nulu pensas pri defensar beleso por su ipsa. Beleso dependas ye homi, e ni donos a nia tempo lua grandeso e sereneso nur per akompanar ol aden lua mizero. Ni nultempe plus stacos sole. Ma egale veresas ke homi dependas ye beleso, e con nia tempo pretendas obliviar. Ol tensas su por atingar imperii e lo absoluta, ol vizas transfigurar la mondo ante exhaustir ol, yustigar ol ante komprenir ol. Irgaquon ol dicas, ol forturnas de ca mondo. Uliso, sur l'insulo di Kalipso, es ofrata selekto inter nemortonteso e la lando di lua patri. Il selektas ica tero, e morto kun ol. Tala simpla grandeso es hodie stranjera a nia menti. Altri dicos ke ni indijas humileso. Ma ca vorto, omno konsiderita, es ambigua. Quale ta stulti en Dostoyevski qui fanfaronas pri omno, acensas a la steli e finas per paradar sua shamo en l'unesma publika loko, ni indijas simple la fiereso di la homo fidela ye sua limiti e perceptive amanta sua situaciono.
'Me odias mea tempo,' dicis Saint-Exupery ante lua morto, pro motivi qui ne tre diferas kam ti quin me mencionis. Ma, irgaquante charjeganta es ica krio, venante de ilta qua amis homi pro lia admirinda qualesi, ni ne adoptos ol. Ma quala tento, certenatempe, forturnar de ca mondo magra e tenebroza. Ma ca es nia tempo e ni ne povas vivar odiante ni. Ol falis tante base tam pro l'eceso di lua vertui kam pro la grandeso di lua falii. Ni luktos por ta inter lua vertui qua venas de fore. Qua vertuo? La kavali di Patroklo ploras pro sua mastro, mortinta dum kombato. Omno perdita. Ma Akilo retrovenas de la kombato e vinko jacas ye la fino pro ke amikeso es ocidita: amikeso es vertuo.
Per agnoskar nia nesavo, refuzar esar fanatiki, agnoskar la limiti di homi e la mondo, per la vizaji quin ni amas, kurte, per beleso, ni riunionos kun la Greki. Unsence, la signifiko di la morgala historio ne esos ube homi kredas. Ol jacas en la lukto inter kreo e l'inquiziciono. Irgaqua precon l'artisti mustos pagar pro sua manui vakua, ni povas esperar ke li vinkos. Ankore unfoye, la filozofio di tenebro dissolvos super la maro dazlanta. Ho, dimezala penso, la Troyana milito eventas fore de la kombateyo! Ankore unfoye, la terorigiva muri dil urbo moderna falos livrante, 'olua anmo tam serena kam l'ondi netrublata', la beleso di Helena.
1948
(Tradukita da James Chandler.)
Retro a Somero
Back to the International Language Ido
James Chandler 30-Nov-02
Source URL: http://interlanguages.net/somero2.html
* * *
Somero - Prometeo en la Submondo
Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido
da Albert Camus
Me sentis ke la Dei indijis ulo tam longe kam esis nulo kontrepozebla a li.
Prometeo en la Kaukazo, Lucian
Quon signifikas Prometeo por la homo hodiala? On sendubite dicus ke ca rebelo Deo-defianta es la modelo di nuntempa homi, e ke lua protesto, klamita mili di yari ante nun en la dezerti di Sitia, kulminas hodie per unika historial konvulso. Ma, samtempe, ulo informas ni ke ca viktimo di persekuto es ankore inter ni, e ke ni es ankore surda ye la kriego di homal rebeleso quon il sole signalas.
Moderna homi ya subisas multa sufro sur la streta surfaco di la tero, indijas nutrivi e varmeso, e konsideras libereso kom nur luxajo vartenda; e li povas nur sufrar pluse, mem dum ke libereso e lua lasta testi povas nur desaparar pluse. Prometeo esis la heroo qua amis homi sate por donar a li fairo e libereso, teknologio ed arto. Hodie homi bezonas e prizas nur teknologio. Li revoltas per sua mashini, konsideranta arto e lo implikata da arto kom obstaklo e simbolo di sklaveso. To quo, kontree, karakterizas Prometeo es ke il ne povas separar mashini de arto. Il kredas ke on povas liberigar ed anmi e korpi samtempe. La homo hodiala kredas ke ni mustas unesme liberigar la korpo, mem se la mento mustas subisar provizora morto. Ma ka la mento povas mortar provizore? Or, se Prometeo retrovenus a tero, la homi hodiala agus quale la dei agis longe ante nun: li klovizus il a la roko, ye la nomo di ta homismo ipsa quan il unesme simbolizis. L'enemikala voci qui lore insultus la vinkita viktimo esus le sama qui ekoeskas ye la solio dil Eskilana tragedio: ti di Forteso e Violento.
Ka me cedas a la meskineso di la tempi, a nud arbori e la vintro di la mondo? Ma ca nostalgio pri lumo es mea justifiko: ol parolas a me pri altra mondo, pri mea vera lando. Ka ca nostalgio es ankore sencoza che ula homi? En la komenco-yari di la milito, me esis embarkonta por sequar la voyajo di Uliso. Tatempe, mem senpekunia yunulo povis formacar la luxoza projeto di transirar la maro serchante sunlumo. Ma me lore agis quale omnu altra. Me ne embarkis. Me staceskis en la lineo di homi tranmarchante vers l'apertita boko di inferno. Pokope, ni eniris. Lor l'unesma krio di ocidita inocenteso, la pordo klozis subite dop ni. Ni esis en inferno, e ni nultempe livis. Dum sis longa yari, ni esforcis afrontar lo. Ni nun videtas la varma fantomi del insuli di la beati nur trans la longa, kolda, sensuna yari qui es ankore venonta.