Яна жыве. Што будзе з ёю далей, я, зразумела, не ведаю. Я ведаю толькі, што яна будзе жыць... I потым... У нас, яе вучнях. Ува мне. Тая маладзенькая дзяўчына з вялізнымі вачыма і тоўстай русай касой на грудзях...»
Гэта быў першы і апошні Петрусёў «аўтабіяграфічны аповед». Больш анічога, звязанага з ягонымі знаёмымі, блізкімі і нават аднавяскоўцамі, ён не пісаў. Хоць ад прозы зусім не адмовіўся. Але сюжэты, герояў выдум-ляў — ад пачатку да канца. Не, Пятрусь не пісаў нешта фантастычнае ці гістарычнае. Пісаў толькі пра сёння. Аднак — пра тое, што магло б быць... Аповеды сталі друкавацца. Чытачы, здаецца, не заўважалі «падману», верылі напісанаму, а часам падкрэслівалі, што той са-май рэалістычнасці, праўдзівасці, якой так дабіваўся Пятрусь, было і занадта...
I вось сёння зайшоў да Петруся ягоны даўні сябра, аднакурснік, і папрасіў пашукаць адзін перапіеаны ім некалі аповед Булгакава (памятаеце тыя часы, калі творы Булгакава хадзілі ці ў дрэнных ксеракопіях з машынапісу, ці перапісаныя ад рукі ў агульныя сшыткі), каб параўнаць яго з надрукаваным у двухтомніку. Сярод старых папераў Пятрусь і наткнуўся на «Аповед пра першую настаўніцу». Даў яго пачытаць сябру, каб заняць час.
— Слухай, стары,— сказаў той,— чаму ты яго не друкуеш? Тут ёсць пара мясцінаў, якія зроблены зусім няблага. А гэтыя чырвоныя гумавыя боты настаўніцы і пусты рукаў жакеткі на ветры і зараз у мяне ў вачах стаяць... Можа, і перапрацуй трохі, неахайнасці, наіўнасці прыбяры. Скажам, ты пішаш, што не ведаеш, як чуткі пра Прымака й Светку з'явіліся, хоць гэта й прыдумаць не цяжка, затое ведаеш, што ў ложку рабілася, быццам у нагах стаяў... Ну і іншае... Ды ты і сам бачыш што. Перарабі і надрукуй. Надрукуй, як памяць пра сваю настаўніцу. А хочаш — перапішы. Тут матэрыялу на аповесць хопіць...
«Мажліва, ён і мае рацыю...» — думаў Пятрусь, седзячы потым над перачытаным аповедам. Але зноў і зноў браў верх сумліў, які літаральна заядаў яго апошнім часам: «А навошта? Каму гэта трэба? Каму гэта будзе цікава сёння?.. Сёння, калі прайшоў час сэрца-сціскальных Праскуравых, Маркавых, Івановых. Калі чытаюцца толькі дэтэктывы і фантас-тыка...» Гэта быў нават не сумліў, а нейкае апраўданне ўласнае бяздзейнасці, ляноты, апатыі, якія ўжо колькі часу не выпускалі Петруся са сваіх кіпцюроў. I нішто не магло выбіць яго з гэтага стану. Хіба што во гэтае: «Аповед патрэбны хоць бы як памяць пра настаўніцу...» «Пачну, а там пабачым»,— падумаў Пятрусь і вырашыў, што перарабляць, выпраўляць анічога не будзе, каб захаваць якраз тую наіўнасць, якую зараз яму не паўтарыць... Сеў за машынку і выстукаў:
Забыты аповед
Сярод іншых папер гэты стосік нічым не вылучаўся...
1983—1990
Прафесія ў дзядзькі Мікіты была па нашым часе рэдкая. Такой ні ў якіх вучылішчах не вучаць. Давалася яна раней у вёсках з дзяцінства. Кожнаму. Разам з днём нараджэння і імем можна было ўпісваць яе ў метрыку. Сам дзядзька Мікіта на сучасны лад называў сябе «шофірам». I не інакш, бо кіраваў ён «двухскарасной цяглавай сілай». Ну, скажу, з тым, што яна «двухскарасная», я не згаджаўся: хуткасць была адна — «но», другая — «тпр-р-ру» — служыла тормазам. Аднак прафесія ўсё роўна была файная. I дзядзька ведаў гэта.
- Я ніверсіцетаў не канчаў,— бывала крычаў ён у вечаровы змрок, і вочы ягоныя, мокрыя і мутныя, акругляліся ад натугі,— аднак усё магу. Хоць на кані, хоць з сякерай... Не тое што некаторыя...
Апошняе гаварылася звычайна ў бок нашае хаты і прызначалася майму бацьку-настаўніку. Ен вырас у горадзе і доўга, пакутліва прывыкаў да вясковай работы. Дагэтуль нават пеўня нікчэмнага сам засякчы не мог. Клікаў дзядзьку Мікіту. Той прыходзіў не адразу, прасіў закурыць, доўга, пагардліва камечыў цыгарэтку, нарэшце прыкурваў і казаў:
- Ну вядзі, Пятро...
Мой бацька, заўсёды такі вялікі і высокі, драбнеў побач з ім. Плячысты, з даўгімі ад работы рукамі і шырокімі, растаптанымі нагамі, дзядзька выходзіў з хаты, прыгінаючы ля парога сваю невялікую, адноена цела, галаву. У сенцах дзядзька спрытна хапаў сякеру за шыйку ля абуха, браў пад вядром маўклівага пеўня ды ішоў у двор. Адчуваючы сілу і ўпэўненасць, певень не вырываўся, а толькі злёгку падрыгваў нагамі і пакорліва клаў галаву на калоду. Сякера ціха, амаль без хрусту, уядалася ў шыю птушкі, галава падала на зямлю і працягла-доўга глядзела ў неба шырока раскрытым ад болю вокам. Певень рэзка, канвульсіўна торгаўся, кроў штуршкамі вылівалася з цела. Аднойчы птушка была вырвалася з рук і доўга слепа бегала па двары безгаловая, крывавячы сябе і зямлю, пакуль дзядзька не дагнаў яе і не прыціснуў ботам да плота...