На тым і развіталіся.
7.
У першы год, калі ў інтэрнат прывезлі Уладзю пад імем Славіка, ягоным лёсам з Мінска цікавіліся даволі часта: прыблізна раз на месяц. Але месяцы складваліся ў гады, а сітуацыя не змянялася, стан Уладзі заставаўся ранейшым. І званіць пачалі ўсё радзей і радзей. Пэўна, пераканаліся, што ён ужо не апрытомнее, альбо калі і ачуецца праз нейкі час, дык без памяці і згадаць ды распавесці пра сябе нічога не зможа. Апошні раз проста папрасілі Станіслава Сцяпанавіча паведаміць ім, калі нешта здарыцца. Пад гэтым «нешта» разумелася хутчэй смерць Уладзі, чым ягонае выздараўленне.
Станіслаў Сцяпанавіч падазраваў, што там, у Мінску, ведаюць сапраўднае імя «Славіка» і ягоную гісторыю. Але да іх у інтэрнат прыйшла разам з ім толькі кароткая «суправадзілаўка»: знойдзены ў лесе каля вёскі... траўня… 1991 года ў непрытомным стане. Паводле экспертызы, праляжаў гэтак не менш за тыдзень. Далей ішло апісанне ранаў, пашкоджанняў і мажлівых вынікаў, сярод якіх і амнезія — страта памяці...
Вядома, разумеў Станіслаў Сцяпанавіч, тут у іх ёсць чалавек, які сочыць і за гэтым хлопцам, і за ім. І, пэўна ж, не адзін: сістэма «стукацтва» дзейнічае спраўна. І тыя людзі даўно ўжо далажылі куды трэба, што Славік акрыяў. Хто гэта мог быць? Станіславу Сцяпанавічу самому стала цікава. Ну, вядома, найперш той, хто абходжвае Славіка, хто цяпер у ягоных добрых сябрах: каб быць бліжэй да яго і, карыстаючыся бездапаможнасцю ды даверлівасцю, паспрабаваць выведаць, што ён успомніў. Хто? Баба Маня? Не, не верыцца, не можа быць… Сцяпан-слесар? Гэта рэальней. Хоць ён і вясковы, адсюль родам… Недурны мужык. А ягонае захапленне шахматамі, дзіўнае для простага вяскоўца?.. Так, пэўна, дакладае нехта з іх. А ўвогуле, гэта можа быць любы чалавек, пра якога я нават і падумаць не магу — з санітараў, з персаналу, з хворых ці састарэлых… Казалі, што пры Сталіне кожны другі «стукаў» на свайго суседа. Дык ці далёка мы ад таго часу адышлі, ці шмат што з той пары змянілася? Дурдом застаўся дурдомам.
Што казаць пра дзяржаву… Ёсць і ў яго самога тут некалькі «добраахвотных памочнікаў» і сярод хворых, і сярод персаналу, якія перыядычна, а то і па-за чаргою, калі здараецца нешта неардынарнае, дакладаюць яму, пераказваюць падзеі знутры, з падрабязнасцямі: дзе, калі, хто, з кім... Некалі ён на пачатку працы першага, хто завітаў да яго з даносам, выгнаў, хоць той і дастаўся яму ў спадчыну ад папярэдняга дырэктара і зайшоў па звычцы. А потым сам зразумеў, што без гэтага нельга, і паступова завёў сваю «агентуру». Дарэчы, і Валодзька-афганец быў адным з такіх — вушлы хлопец. Калі б не інвалід — далёка пайшоў бы… Вось ён якраз з тых, хто можа дакладаць не толькі мне, а і яшчэ некуды «наверх».
Дваццаць пяць гадоў таму прыехаў Станіслаў Сцяпанавіч сюды, у гэтую вёсачку, працаваць. Пагадзіўся нібыта на павышэнне — усё ж галоўным урачом і дырэктарам прызначылі. Вырваўся сюды з-пад Бранска — тады была адзіная дзяржава, — і абраў ён Беларусь яшчэ і таму, што тут, у параўнанні з Расіяй, жылося багацей, сытней… спакайней і культурней. І ні разу не пашкадаваў, што пераехаў. Адзінае — не збіраўся ён надоўга заседжвацца ў вёсцы. Думаў перабрацца ў бліжэйшы горад. Але і не заўважыў, як уцягнула яго жыццё. Спачатку затрымала перспектыва — на мейсцы драўлянага дома-інтэрната запланавалі пабудаваць новы, каменны. Калі праектавалі, парваў нервы, адбіваючыся ад шматпавярховіка. Аднак яго не паслухалі: падлічылі, што адзіны гмах абыдзецца ці не ўдвая танней… Потым пачалася будоўля, якой у значнай меры кіраваў ён, затым абсталяванне… Пераехалі ў новы дом, а тут падаспела «перабудова». І пайшло-паехала: не агледзеўся, як яшчэ дзясятак гадоў праляцеў. А тут ужо і пенсія… абжыўся… відаць, і паміраць давядзецца на Палессі.
Станіслаў Сцяпанавіч зноў згадаў Славіка — так, з Мінска пакуль не турбавалі. Не званілі падазрона даўно: ужо каля года. А сам Станіслаў Сцяпанавіч не спяшаў набраць той нумар з візітоўкі. Хоць і адчуваў, што вось-вось званок з Мінска будзе, думаў пра тое і не ведаў, як на яго адказаць. Што сказаць? Праўду? Ну, вядома, праўду… Толькі праўду… Але якую праўду і колькі? Хто можа быць тым чалавекам, які сочыць і за ім, і што ён паведамляе?