Непазбежнасць, каб прадбачыць якую, не трэба быць Настрадамусам…
Так, людзі, якія не забылі мяне, ёсць. Безумоўна, ёсць. Недзе. Але я бясконца сумняваюся, што яны — з тых, што мне сняцца і… мрояцца. Я ўзгадаў шмат, аднак не маю ніводнае рэальнае асобы, якая магла б стаць пунктам адліку для мяне і майго жыцця, якая пацвердзіла б мае здагадкі і… згадкі. «Дайце мне кропку апоры…» — казаў Архімед. А я прашу пункт адліку. Свайго жыцця. Але ў адказ — цішыня…
Пакуль я маю толькі мроі і сны, якія не магу назваць сапраўднымі ўспамінамі. Не магу… Бо гэта сны… Сны…
Зрэшты, перапыніў сябе Уладзя, а што ёсць і само нашае жыццё? Ці не сон? Так, сон. Сон… Усяго толькі сон… Адзін кароткі сон… Настолькі куртаты, што людзі нават не паспяваюць усвядоміць: хто мы, адкуль, куды і навошта? І сыходзяць, так і не зразумеўшы, што спалі…
Дзясяткі лепшых розумаў, геніяў чалавецтва, спрабавалі вытлумачыць саміх сябе і нас усіх, знайсці прычыны і апраўданні хоць бы ўласнага жыцця. Але сон не паддаецца аналізу і не падпарадкоўваецца законам логікі і прыроды. Ён проста цячэ з нічога ў нікуды. І ў кожнай кропцы сваёй ён ужо быў, ёсць і яшчэ будзе...
Усё, што вакол, — ёсць сон. Які прысніўся Богу… ці травінцы… ці мне… Так, я таксама сплю, і мне толькі сніцца, што я прачнуўся… Таму я і не магу ніяк знайсці апору ў сваім мінулым...
Уладзя адышоў ад вакна, узяў часопіс. Разгарнуў і адклаў. Чытаць не было жадання. Думкі не пакідалі яго… О, калі б гэта быў сон… Тады было б усё проста і вытлумачальна. Але жыццё, на жаль, не сон. Асабліва тут, на гэтай пост… прасторы, у гэтай… ньюкраіне. Дзе ўсё засталося па-ранейшаму і дзе розныя «спецслужбы» яшчэ не хутка аддадуць сваю ўладу, умела «пераводзячы стрэлкі» на народ, які сам будзе ва ўсім вінаваты за сваю «талерантнасць», «цярплівасць», «працавітасць»… Вось так лепшыя якасці становяцца найгоршымі, і «без віны вінаваты» народ будзе пакутаваць, цярпець бясконца і ганіць сваіх лепшых сыноў за тое, што яны не такія, «як усе», што не служаць пакорліва, а яшчэ і галаву падымаюць, енчаць пра нейкую «мову»… Бацька меў рацыю?.. Няўжо бацька некалі казаў мне праўду? Праўду, якую выпакутавалі пакаленні… Няўжо менавіта ў гэтай пакоры і ёсць «мудрасць народная»: выжыць любым коштам… Няўжо дзякуючы гэтаму мы яшчэ ёсць? Калі б усе былі Касцюшкамі ды Каліноўскімі — нас бы даўно ўжо знішчылі…
Няўжо праўда ў бацькавых словах? Не лезь! Маўчы! Цярпі! Выцерыся… І — гадуй дзяцей. Важна не памерці героем, а проста выжыць… Бацька… Народ… Выжыць… Мова…
Думкі блыталіся. Беглі наперад, абганяючы ўсведамленне, азіраліся і вярталіся, каб пераплесціся ў яшчэ большы клубок супярэчнасцяў ці недарэчнасцяў... Уладзя не мог саўладаць з іх наплывам. Яму патрэбны быў суразмоўца. Больш дасведчаны ва ўсім гэтым. Хоць бы такі, як Андрусь. Каб дапамагчы разблытаць той клубок думак. Але побач нікога не было… Нікога… Такіх людзей яму трэба будзе яшчэ знайсці. Але як? Дзе?..
Уладзя страпянуўся: пачуў, як нехта шкрабнуў каля дзвярэй. Насцярожыўся: за дзвярыма дакладна хтосьці стаяў — не заходзіў і не адыходзіў — значыць, цікаваў за ім, віжаваў, падслухоўваў? «Вось табе, хлопец, і пацвярджэнне… — падумаў Уладзя. — Ці мо ў мяне ад гэтых дурных думак пра ўсеагульны кантроль манія пераследу пачалася?..»
На дыбачках, ціхенька, Уладзя падышоў да дзвярэй і рэзка расчыніў іх. Сашка, а гэта быў ён, адскочыў спалохана і спыніўся: стаяў, схіліўшы галаву, і ўсміхаўся яму — бяскрыўдна і лісліва, як умеў толькі ён.
– Што здарылася, Сашка?
– Я, гэта, да цябе ў госці прыйшоў. Ага, у госці.
– Дык заходзь…
Сашка зайшоў, агледзеўся.
– Добра табе. Ты адзін у палаце. Ага, адзін. А мне замест цябе дурня нейкага падсялілі.
– І што?
– Жыцця няма. Дастаў. Цэлы дзень крычыць, вішчыць, свішча, на вакно кідаецца і сцыць уніз праз краты на галовы людзям… Ага… Побач з ім і мне ўжо нельга дурнем быць…
«Глядзі ты, — падумаў Уладзя, — і Сашка можа разважаць… Цікава. Раней не заўважаў за ім…»
А Сашка сеў, і вочкі на яго маленькай стрыжанай галаве не бегалі, як звычайна, а былі сумныя-сумныя.
Уладзю стала шкада яго. Ён нейк зусім забыўся пра Сашку, выкінуў са свайго жыцця, выкрасліў… А прад ім сядзеў — ён гэта бачыў цяпер — не алігафрэн, а проста няшчасны, пакінуты ўсімі, нават роднай маці, чалавек, у якога не было іншага выйсця ў жыцці, як заставацца тут… «У яго няма, а ў мяне ёсць, — ці не ўпершыню падумаў ён так пра сваю будучыню, — у мяне ёсць… і не трэба здавацца… Усё нашае жыццё — змаганне… і не толькі з «ворагамі», з наваколлем, а найперш з самімі сабой, са сваімі надуманымі сумненнямі і прыдуманымі безвыходнымі сітуацыямі ды праблемамі… Але — якія ж мы адзінокія ўсе ў гэтым свеце, кожны ў сваёй шкарлупіне-целе такі самотны, што…»