Спеў аб Гаяваце

Гэнры Лангфэла Спеў аб Гаяваце

Ад перакладчыка

Паэма Генры Лангфэла «Спеў аб Гаяваце» па праву займае выдатнае месца сярод здабыткаў сусветнай паэзіі. З часу свайго з'яўлення (1855 г.) і да нашых дзён яна здзіўляе чытача магутнасцю паэтычных малюнкаў, свежасцю вобразаў, глыбінёй думкі.

Пабудаваная на аснове індзейскіх паданняў і легенд, глыбока народная па сваёй сутнасці, паэма ўваскрашае перад чытачамі светаўспрыманне першабытнага чалавека з яго амаль дзіцячай непасрэднасцю, шчырасцю і высакароднасцю, жыццём і працай сярод вялікаснай нерушы навакольнай прыроды. Менавіта ў непасрэднасці светаўспрымання і светаадчування адзін з сакрэтаў паэтычнасці гэтай паэмы. Але не толькі ў гэтым яе вартасць. «Спеў аб Гаяваце» — гэта песня аб чалавечнасці, страсны заклік паэта да міру, да братэрства і дружбы паміж народамі.

Напісаная аб тым гістарычным часе, калі жыхары Еўропы ўпершыню ступілі на бераг Паўночнай Амерыкі, паэма не пазбаўлена трывогі за лёс індзейцаў, што апынуліся на мяжы першабытнага і капіталістычнага ладу і трапілі ў поўную залежнасць ад новых, не зразумелых ім грамадскіх сіл. Некалі карэнныя жыхары Паўночнай Амерыкі, загнаныя на горшыя землі, асуджаныя на выміранне, індзейцы ў наш час гінуць у рэзервацыях ад голаду і холаду. Ці не гэтую трагедыю старажытнага народа меў на ўвазе Лангфэла, калі, вуснамі Гаяваты, героя сваёй эпапеі, выказаў такое прадбачанне:

Там свайго народу рэшткі
Бачыў я, што варты жалю,
Як сухое лісце ўвосень,
Бурай гнанае на захад.

«Спеў аб Гаяваце» перакладзены на многія мовы і даўно ўжо здабыў сусветную славу непаўторнага, арыгінальнага твора. Перакладаючы гэты твор з англійскай мовы на беларускую, я імкнуўся, у меру сваёй здольнасці, захаваць не толькі змест славутай эпапеі, але і яе форму, строгі рытм, паўторы, народны каларыт, багацце і дакладнасць вобразаў. У паэме сустракаюцца індзейскія словы, выразы, якія, як і ў арыгінале, тлумачацца ў тэксце. Напрыклад: «Вава, гусь», «Чапля шызая, Шух-шух-га», «Іза, іза! Сорам, сорам!» і г. д.

Прапануючы пераклад «Спеву аб Гаяваце», буду вельмі задаволены, калі гэтая мая паэтычная спроба знойдзе прыхільны водгук у беларускага чытача.

Уступ

Вы спытаеце: дзе ўзяты
Казкі гэтыя, паданні?
Дзе народжаны легенды
З іх лясным духмяным пахам,
З халадком лугоў вільготных,
З мірным дымам над вігвамам,
З рэк імклівасцю і гулам
Стогалосым, што падобны
Да грымот з іх горным рэхам?

Я скажу, я адкажу вам:
«У лясах, палях раздольных,
Ля азёр Зямлі Паўночнай,
На зямлі Аджыбуэяў,
На прыстанішчах Дакотаў,
На палянах верасовых,
На балоце, дзе пасецца
Чапля шызая, Шух-шух-га.
Казкі гэтыя, паданні
Чуў я з вуснаў Навадагі —
Мілагучнага музыкі».

Дзе, спытаеце, знайшоў іх,
Песні гэтыя, легенды,
Мілагучны Навадага,—
Я скажу, я адкажу вам:
«У лясных птушыных гнёздах,
У баброў таемных сховах,
У цяжкіх слядах бізонаў,
У арліных уладаннях.

На тарфянішчы маркотным,
На балоце непралазным
Іх яму спявалі птушкі:
Манг, чырок, гусь Вава, чапля
Шызакрылая Шух-шух-га,
Чытавейк, зуёк, глушыца
Мушкадаза і гагара».

А каб вы яшчэ спыталі:
«Хто такі ён, Навадага?
Раскажы нам пра музыку»,—
Гэтак я на запытанне
Адказаў бы вам адразу:

«У даліне Тавазента,
На лугоў улонні ціхім,
Каля шпаркіх рэк гуллівых
Жыў музыка Навадага.
За паселішчам індзейскім,
Дзе ён жыў, шумелі нівы,
Там стаяў, зялёны — летам,
А зімой — адзеты ў іней,
Бор вячысты, што заўсёды
Уяттыкаў, спяваў, шаптаўся.

Вілаваты след рачулак
Быў прыкметны на даліне
Па паводках іх — вясною,
Па алешынах — улетку,
Па туманнай плыні — ўвосень,

А зімой — па стужках чорных.
Там і жыў ён, Навадага,
У даліне Тавазента
На лугоў улонні ціхім.

Там спяваў аб Гаяваце,
Аб ягоным нараджэнні,
Аб яго жыцці дзівосным:
Як пасціў ён і маліўся,
Як рабіўся паступова
Змагаром за лёс народа,
За яго дабро і шчасце».

Вам, хто любіць луг зялёны,
Дол, заліты ззяннем сонца,
Змрок лясны, і шэпты лісця,
I дажджы, і завірухі,
і нястрымныя патокі
Сярод пушчы першароднай,
I грымотаў горных рэха,
Што падобна на арліных
Крылаў лопанне глухое,—
Прапаную я паслухаць
Старажыгныя паданні,
Гэты Спеў аб ГаявацеІ