Выбрать главу

В других южногалльских текстах VI в., например в монастырских уставах Аврелиана[3653] и Ферреола[3654], в актах поместных соборов, в том числе Агдского собора 506 г.[3655], в некоторых житиях, в том числе житии Цезария[3656], мы сталкиваемся с тем же преобладанием понятия владения, сочетанием квазиюридических терминов с прилагательным proprius и укреплением позиций понятия proprietas. Григорий Турский также употребляет слова possessio и proprietas как синонимы или, по крайней мере, как понятия одного ряда[3657]. Своеобразие его лексики состоит в том, что оба термина он использует еще и в публичноправовом смысле[3658]. В этом же, и только в этом, значении встречается у него термин dominium[3659]. Имущество частных лиц он характеризует как владение или же как res propria, facultas propria или просто proprium[3660]. Это свойственно и большинству других нарративных текстов меровингской эпохи[3661].

В Вестготской правде, лексика которой ближе к лексике Кодекса Феодосия и других нормативных текстов Поздней империи, мы наблюдаем, в целом, ту же картину. Налицо отторжение или игнорирование термина detentio, редкое и словно непредумышленное использование терминов dominium[3662] и proprietas[3663], предпочтение терминам, связанным с понятием "владение", особенно глаголу possidere[3664] (заметно реже — possessio и possessor[3665]), и ошеломляющее засилие квазиюридических терминов, особенно facultas[3666], res[3667] и substantia[3668], воспринимавшихся как синонимы[3669]. Вопрос об их соотношении с собственно юридическими понятиями более сложен. Опуская детали, отмечу конструкции типа: res propria[3670], res paterna[3671] и очевидную идентичность выражений res parentum и res paterna[3672]. С другой стороны, слово res применимо к имуществу раба[3673] — притом, что законодатель знает и термин peculium[3674]. Несмотря на обилие исследований вестготского права, данный аспект имущественных отношений изучен весьма поверхностно. В предварительном порядке, выскажу предположение, что ключевым в Вестготской правде является представление об имуществе вообще; юридические спецификации (собственность, владение и т. д.) существенны, но все же второстепенны.

вернуться

3653

Regula Aureliani, 43: abbati non liceat aliquid ex facultatibus monasterii donare aut vendere nec aliquid contra regulae instituta agere; 25.1: nullus praesumat quicquam suum dicere aut suum proprium vindicare; 3.1; 8; 27; 54.1.

вернуться

3654

Regula Ferreoli, 6.9: bono suo quemquam velle expoliare; 10.1: aliquid sibi proprium; 10.4: et hoc tantum iudicet proprium, quicquid cum fratribus possiderit indivisum; 14.5: possessor avarus; 35.9: quapropter erit congregationi semper una proprietas, ita ut cuncta omnium et omnia sit cunctorum; 36.2: de propria facultate vicarium.

вернуться

3655

Concilium Agathense, 2, 5, 6, etc.

вернуться

3656

Vita Caesarii, II.27: cuiusdam fines nobilissimi viri tempestas assidua perniciosa infusione contereret… possessor ipse; I.8: proprias opes non consumebant in mundana luxuria; I.39: propriis stipendiis sustentabat. Впрочем, в агиографических сочинениях особенно часты описания и квазиюридические термины. См. там же, I.35: facultatibus quoque et parentibus renuntiantes; II.8: petiit a domino substantiam miseris dari; Vita Consortiae, 21: omnem substantiam suam distribuens; Vita Rusticulae, 5: aspicio domus facultates, familiae innumeram multitudinem.

вернуться

3657

Greg. Turon. Historia Francorum, IV.12: per chartas… Chrodigildis reginae proprietatem aliquam possidebat; V.28: relinquentes civitates illas vel possessiones proprias… statutum enim fuerat, ut possessor de propria terra unam anforam vini per aripennem redderit.

вернуться

3658

Ibidem, II.36: ut Francorum dominatio possideat terram hanc; VII.33: omnes civitates meas tamquam tuas proprias sub tui iuris dominatione subice; IX.20: convenit, ut Cadurcas civitatem cum terminibus et cuncto populo suo domna Brunichildes de praesenti in sua proprietate percipiat.

вернуться

3659

Ibidem, II.ЗЗ: regionem omnem quod nunc Buigundia dicitur, in suo dominio restauravit; VI.11: Massiliensem urbem suo potiretur dominio; II.27, 37; IV.45; V.48; X.12, 19.

вернуться

3660

Ibidem, I.46: facultates proprias; III.15: terram propriam; VI.40: in sua propria venit; VIII.39: res proprias; IX.43: nihil proprium reservantes; De gloria martyrum, 60: res quas hic abstulit restituit et de suo proprio multa contulit; De virtutibus Iuliani, 23: neque maioribus neque minoribus natu aliquid de rebus propriis est relictum praeter terram vacuam; De gloria confessorum, 12, 70, 78, etc.

вернуться

3661

Например: Vita Desiderii Cadurcensis, 34: totum et ad integrum tibi possidendum relinquo tuaeque iuris dono, trado et transcribo; 35: parat Desiderius solum proprium paternae possessionis Albigense territorium visitare; Vita Segolenae, 34: in praedio ejus proprio, etc.

вернуться

3662

Lex Vis., V.4.20: dominium possessoris; V.1.4: ne quamvis longa possessio dominium ecclesiae a rebus sibi debitis quamdoque secludet quia et canonum auctoritas ita commendat; V.4.12: non licere parentibus filios suos quocumque contractu alterius dominio subiugare.

вернуться

3663

Ibidem, V.7.2: quod si aliquis coram sacerdote vel diacono commune mancipium ex integro manumiserit, proprietatis sue partem de mancipio amittat et mancipium ad integrum consors ille, qui non manumisit, obtineat. Cf.: IV.4.1: si quis puerum aut puellam ubicumque expositum misericordiae contemplatione collegerit, et nutritus infans a parentibus postmodum fuerit agnitus, si ingenuorum filius esse dinoscitur, aut servum vicarium reddant, aut pretium. Quod si facere forte neclexerint, a iudice territorii de proprietate parentum expositus redimatur, et parentes huius impietatis auctores exilio perpetuo religentur (обычно: res parentum, facultas parentum, substantia, hereditas). Cf.: CTh 5.3.1 (a. 434): dominium possessionis.

вернуться

3664

Lex Vis., IV.2.13; V.1.4; V.2.4;V.4.20; VIII.1.1; VIII.1.5; X.1.13.

вернуться

3665

Ibidem, V.1.4 ne quamvis longa possessio dominium ecclesiae a rebus sibi debitis quamdoque secludet quia et canonum auctoritas ita commendat; V.4.20: ut absque audientia iudicantis privetur dominium possessoris; X.3.5.

вернуться

3666

Ibidem, III.6.1: de facultatem mulieris; IV.2.1: Si pater vel mater intestati discesserint, sorores cum fratibus in omni parentum facultate absque aliquo obiectu equali divisione succedant; IV.2.3: a latere venientes facultatis accipiant portiones; IV.2.4; IV.2.14: de facultate mariti habeat portione; IV.5.1; V.2.5: quidquid de facultate mariti sui; V.4.15: si quis servum suum vendiderit, eius nesciens facultatem, habebit inquirendi liberam potestatem, ut sibi vindicet ille, qui vendidit, cum potuerit invenire rem servi venditi; V.7.16; VII.1.1.

вернуться

3667

Ibidem, IV.2.13: res eorum; V.1.2: aliquid de rebus ecclesie vendere; V.2.2–6; V.4.7: res aliquas vel terras seu mancipias vel quodlibet animalium genus venditur; V.4.8: de his, qui aliena vendere vel donare presumpserint… qui alienam rem vendere vel donare presumpsit.

вернуться

3668

Ibidem, IV.1.2: que persone sequentibus quoque gradibus similiter pro substantia eorum; IV.3.3; IV.5.18; V.1.4: ecclesie, cuius terram vel aliquam substantiam possidebant; VI.5.18; VII.1.4; VIII.2.

вернуться

3669

Ibidem, IV.2.12: clerici… qui usque ad septimum gradum non relinquerint heredes et sic moriuntur, ut nihil de suis facultatibus ordinent, ecclesia sibi, cui servirent, eorum substantiam vindicabit; IV.2.13: de rebus maternis suam recipiat portionem… facultates maternas; IV.2.14: de facultate mariti habeat portionem… de bonis mariti, etc.

вернуться

3670

Ibidem, V.5.5: de rebus propriis. Cf.: III.2.2: si mulier ingenua servo vel liberto proprio sese comisceat.

вернуться

3671

Ibidem, IV.2.14. Cf.: IV.2.13: de rebus maternis.

вернуться

3672

Ibidem, IV.2.1: ut sorores cum fratribus equaliter in parentum hereditatem succedant. Si pater vel mater intestati discesserint, sorores cum fratibus in omni parentum facultate absque aliquo obiectu equali divisione succedant; IV.2.8: omnem hereditatem defuncti percipiant et equali per capita dividant portionem.

вернуться

3673

Ibidem, V.5.6: qui servo alieno res suas conmedaverit domino nesciente; V.5.7: si… servus cum rebus commodatis in fuga fuerit elapsus. Cf. V.4.15 (см. выше, прим. 252).

вернуться

3674

Ibidem, V.4.16: si servus de suo peculio fuerit emtus et hoc dominus eius forte nescierit, de domini sui potestate non exeat; quia non pretium, sed res servi sui dominus, dum ignorat, accepit; X.1.18, Recc.: ut peculium et peculiare ad unam intellegentiam habeatur.