- І што твае? - пацікавіўся Агмаль. - На нас навялі?
- Нашыя не балбатлівыя, - адрэзаў дзед. - Дый не ведаюць, дзе вы ў лесе. А вось як вы й надалей будзеце так сябе паводзіць, дык не гарантую, што не падкажуць. Зрэшты, дзе вас шукаць трэба, нават качаня дурное зразумее.
- Што такое - качаня? - ляніва пацікавіўся Агмаль.
- Татарын, я ж сказаў - маўчы!
Павісла маўчанне. Вогнішча гэтым разам гарэла роўна, без дыму. “Ну, хоць нешта па-майму зрабілі”, - адзначыў дзед.
- Мяхі нашыя ў лесе не бачыў? - пацікавіўся камандзір. - А то есці ўжо амаль няма чаго...
- Мяхоў не бачыў, - адказаў дзед. - Во тытуню прынёс, свойскі самасад, дзяручы. Праз такі і пра ежу забудзецеся.
- Што ён прынёс? - спытаў татарын у Карчова. - Чаму ён нармальна не гаворыць?
- Змоўкні, ты! - як адрэзаў той. - Тут жа не Расія, а дзікі край. Яны ўсе па-свойму гавораць, цемра.
Дзед Васільевіч прамаўчаў. Сапраўды, рускую мову ў гэтых краях збольшага разумелі, але вось гаварыць больш-менш складна мала хто мог. Ён развязаў торбу, дастаў мяшэчак з самасадам і газету. За выняткам аднаго, усе дэсантнікі накінуліся на пачастунак. Яны ірвалі газету на кавалкі, круцілі казіныя “ножкі”. Прыпаліўшы, ледзь не заходзіліся ад кашлю.
- Дзед, ты няйначай атруціць нас хочаш, - заўважыў адзін з салдатаў.
- Не я гэта, хлопцы. Вы ж паглядзіце, якую газету падралі. “Правда” называецца. Вы і яе на шматкі пусціць гатовыя?
- І што такога? - не зразумеў той.
- А тое, што гэта праўда вам глотку дзярэ, - сказаў дзед. - Так заўсёды з тымі здараецца, хто з праўдай гэтак абыходзіцца.
- У вайны - свая праўда, - сказаў Карчоў. - Праўда ў таго, хто стрэліць першы, зразумеў?
- Тады з такой вашай праўдай вам доўга не пражыць, хлопцы. Бо немцаў са сваёй праўдай тут куды больш за вас. А яшчэ праўда ў тым, што на вайне праўды для ўсіх не бывае. Яна ў кожнага свая. І кожны б’ецца за ўласную праўду.
- У нас, запомні, праўда адна: біць немца. І таму кожная іншая праўда
- варожая дыверсія, якую мы абавязаны нішчыць пад корань.
- Ці не з гэтай праўдаю вы нішчылі маіх аднавяскоўцаў?! - выбухнуў Васільевіч. - Уся праўда ў іх была - гэта жыць для сябе, для ўласных дзяцей. А вы - й малых пад корань...
- Дзед, яшчэ слова - ляжаш побач з тым вунь!.. - камандзір кіўнуў у бок пясчанай гурбы. - А жыць яны павінны былі для ўсіх нас. Відаць, не схацелі...
У лесе запанавала цішыня. Спрачацца дзед Васільевіч забаяўся, дый і ў Карчова, верагодна, нешта зварухнулася ў дуты.
- Так, на вячэру есці шышкі нам няма ахвоты, - нарэшце прамовіў ён. - Таму, татарын, бяры трох чалавек і дуйце ў вёску. Немцы ўжо былі сёння, другі раз не паедуць, няма чаго ноч чакаць. Пакуль відно, набярыце колькі прынесці зможаце. Птушак там, падсвінка той раз бачылі - забіце і сюды цягніце.
- Камандзір! - узняўся на ногі дзед Васільевіч. - Зіма вось-вось, як людзям выжыць будзе?
- А мне пляваць, як яны выжывуць, - таксама ўскочыў Карчоў. - Хто не з намі, той супраць нас, хто будзе за курэй хапацца - той памагаты ворагу. А таму, хлопцы, як што - размова кароткая, зразумелі?
Байцы хутка сабраліся, закінулі за спіны аўтаматы, схапілі прасціны і коўдры, у тым ліку і тую, якой быў накрыты паранены.
- Ідзіце праз рэчку па дрэве, - загадаў камандзір. - І далей полем, так хутчэй будзе.
- А калі немцы раптам? - заўважыў дзед. - На полі яны як у тым ціры будуць.
- Не бздзі, стары! - рагатнуў татарын. - Мы таксама не лыкам шытыя.
“У гэтым уначы можна было пераканацца”, - сам сабе сказаў дзед Васільевіч, гледзячы ўслед парашутыстам, якія ледзь не бягом накіраваліся ў бок рэчкі.
- Сядай, дзед, пагаворым, - прапанаваў Карчоў, і мужчыны паселі на спілаваныя дрэвы.
- Што тут наўкола з партызанамі, ці сустракаў якіх?
- Няма тут ніякіх партызанаў, - адказаў дзед. - Можа, недзе там, за мястэчкам, хто й хароніцца ў лесе. А тут - ціха, дзякаваць Богу!
- А дзе нам мужыкоў у атрад набраць? Нам бы для пачатку чалавек з трыццаць яшчэ...
- Во як, чалавек з трыццаць! - ускінуўся дзед. - Вы й пяцёх наўрад адшукаеце, дый то - кульгавых ды слепаватых. Усіх спраўных мужыкоў адсюль павымятала. Каго ў Сібір, як вашыя прыйшлі, каго польскімі шпіёнамі нараклі, каго ў савецкае войска схапіць паспелі - і з канцамі. Таму спадзявайцеся на сябе.
- У мяне баявая задача: за тры месяцы сабраць атрад у сто чалавек, зразумеў? - нахіліўся да дзеда камандзір і ледзь не шэптам дадаў: - Сто чалавек, каб тут у захопнікаў зямля гарэла пад нагамі!
- І збярэш сто, толькі пры ўмове, што іх табе з неба скінуць, - адказаў дзед. - Спачатку вы тут мужыкоў вынішчылі, а потым пачалі шукаць вам адданых. А іх - няма! У Лохвіцы вунь з мужыкоў мой пляменнік Мішка пятнаццацігадовы ды Пятрусь, хворы на галаву, як на ягоных вачах сястру Марысю вашыя разам з сям’ёй паклалі. Вось і лічы: добра калі паўтара мужыкі на вёску. І тыя - самі за сябе.