З беларускіх літаратуразнаўцаў толькі Я. І. Парэцкі прысвяціў у 1979 г. паэме “Пратэй...” невялікі артыкул, назваўшы яго, у адпаведнасці з духам часу, “Антырэлігійная сатыра Брэсцкага друкарскага двара XVI ст.” (Парэцкі 1979: 177 – 187). Беспадстаўнасць самой назвы артыкула і такога вызначэння жанру твора – відавочная (паэма напісана шчырым вернікам і наскрозь прасякнута хрысціянскімі ідэаламі), як відавочна і тэндэнцыйнасць беларускага вучонага там, дзе ён, зноў-такі ў адпаведнасці з духам часу, перакручвае погляды берасцейскага аўтара на вайну Вялікага Княства Літоўскага з Масковіяй. Паэт зусім не вінаваціў у развязванні ваенных дзеянняў ліцвінаў і ляхаў, як гэта вынікае з перакладаў і каментарыяў Я. І. Парэцкага, але з прыкрасцю адзначаў няздольнасць шляхецкага войска бараніць краіну ад арміі Івана Жахлівага і задаваў суайчыннікам справядлівае пытанне: “Azaby nie przystojniej za Dźwiną wojować? (Proteus 1890:15). Нягледзячы на асобныя недарэчнасці, што вынікалі з пануючай ідэалогіі, артыкул вядомага філолага-лацініста каштоўны як першая і да гэтага часу адзіная публікацыя пра паэму “Пратэй....” у беларускім навуковым друку. Я. І. Парэцкі слушна адзначыў, у прыватнасці, падабенства поглядаў берасцейскага аўтара і ідэяў беларускага гуманіста, рэфармацыйнага дзеяча Сымона Буднага (Парэцкі 1979: 185 – 187). Дарэчы, на блізкасць рэлігійных і палітычных поглядаў аўтара “Пратэя...” да поглядаў М. Чаховіча, Л. Крышкоўскага, С. Буднага, а таксама А. Фрыча-Маджэўскага звяртаў увагу і польскі вучоны С.Кот (Kot 1956: 119 – 120).
Бясспрэчна, паэма “Пратэй, або Пярэварацень” з’яўляецца самым вядомым і найлепш даследаваным творам польскамоўнай паэзіі Беларусі эпохі Рэнесансу, але як мы пераканаліся, даследаванне зводзілася пераважна да: 1)пошукаў аўтара; 2)параўнання з “Сатырам...”; 3)разгляду адлюстравання ў паэме канкрэтных палітычных падзеяў і агульных настрояў эпохі. Вучоных цікавілі найперш шматлікія інтэртэкстуальныя сувязі “Пратэя...” ( запазычанні з паэмы Я. Каханоўскага, перагукі з ідэямі С. Буднага і г. д.) , у той час як па-за ўвагаю заставаліся мастацкія асаблівасці паэмы, індывідуальная непаўторнасць твора.
Шукаючы мастацкую дамінанту, якая вызначае фенатып гэтага твора, абумоўлівае яго адрозненне і ад “Сатыра...”, і ад сатыравых паэм, і ад іншых паэтычных твораў ХVI ст., трэба звярнуць увагу не на палітычныя, рэлігійныя і сацыяльныя ідэі аўтара, а на вобраз героя паэмы – Пратэя – і на раскрытую праз яго тэму ўзаемаадносінаў паэта і грамадства.
Пратэй – брат Сатыра, але не блізнятка. Аўтар берасцейскай паэмы шукаў постаць, якую б можна было, так як і Сатыра, выкарыстаць у ролі крытыка і настаўніка грамадства і выбраў з грэцкай міфалогіі марскога бажка Пратэя, надзеленага дарам прадказваць будучыню. Вобраз Пратэя быў вядомы паэту, напэўна, з Гамера: цар Менелай, вяртаючыся з Троі, заўважыў крылатага цмока ў марскіх хвалях і запытаўся пра свой далейшы лёс. Прарочы дар як найлепш пасаваў да ролі Пратэя ў задуманай паэме, але ў марскога бажка была яшчэ адна здольнасць: мяняць абліччы, як хамелеон мяняе афарбоўку. Каб даведацца пра сваю нешчаслівую будучыню, Менелай мусіў спачатку злавіць Пратэя і моцна трымаць, пакуль той бавіўся ператварэннямі ў льва, змея, пантэру, дзіка, дрэва і ваду. Ці адпавядала такая здольнасць Пратэя канцэпцыі паэмы, ці не пярэчыла аўтарскай задуме? У паэта было два выйсця: альбо прыхаваць заганную ўласцівасць свайго героя і поўнасцю акцэнтаваць увагу на ягоным прарочым дары, альбо абыграць зменлівасць Пратэя і звязаць яе з ідэяй твора. Самыя першыя радкі паэмы сведчаць пра тое, што аўтар пайшоў менавіта другім шляхам:
Odmianę wieku tego myślę wam powiedzieć,
O której miałbych słusznie mojem zdaniem wiedzieć,
Gdyż o tem imię moje wam świadectwo daje,
Bo często za przezwiskiem idą obyczaję.<...>
Widzę, że się szkodliwsza stała dziś odmiana,
Która za przodków waszych była niesłychana,
Z niej prawie jak z studnice ty nieszczęścia płyną,