Выбрать главу

Ц. Базылік, паказваючы ў паэме жыццё і смерць княгіні як узор для наследавання чытачам, адначасова падкрэслівае, як сама гераіня імкнулася наследаваць Ісуса Хрыста: не толькі ў жыцці, але і ў смерці. Асабліва выразна выявілася гэта ў апошніх словах Альжбеты, якія яна выгукнула перад сконам:

“Boże, Boże, Boże mój dla syna twojego

Zmiłuj się, nie opuszczaj mnie, stworzenia swego.

Jezu, Jezu wspomoż mię, przyjmi duszę moję,

Ktorą ja już poruczam w święte ręce twoje”.

To rzekla, a natychmiast jej siła ustała,

A ona cichuczko swą duszę Bogu dała

O szostej popołudniu. <...>

(Kot 1956:140)

Словы Альжбеты Радзівіл, з якімі яна даручыла сваю душу Госпаду, відавочна ўзыходзяць да словаў Ісуса Хрыста, прамоўленых ім на крыжы: “Божа Мой! Божа Мой! Навошта мяне пакінуў?” (Мцв., 27,46) і “Айцец, у рукі Твае аддаю дух Мой” (Лк., 23, 46). М. Владарскі на падставе аналізу старапольскіх тэкстаў адзначыў традыцыйнасць ужывання вышэйзгаданых словаў Хрыста ў якасці перадмсяротных хрысціянамі XV – XVI стст., іх свядомае імкненне да таго, каб словы даручэння душы Богу сталіся апошнім уздыхам (Włodarski 1987: 123 – 125). Заўважым, што ў адпаведнасці са зменай сітуацыі і героя, біблейскія цытаты ў паэме Ц. Базыліка істотна перайначаны: Альжбета выказвае цвёрдую надзею, што Госпад яе не пакіне і звяртаецца не толькі да Бога Айца, але і да Ісуса Хрыста.

М. Владарскі лічыць вынікам наследавання паводзінаў Хрыста і адказ Альжбеты Радзівіл на паведамленне пра тое, што падчас яе містычнай мроі муж абедаў: “... Niechaj zdrow je. Mnie już dźiś wezwano / Na on obiad, który mi w niebie zgotowano” (Kot 1956: 139) Польскі даследчык знаходзіць у адказе княгіні “свядомую спасылку на сітуацыю ў садзе, калі Хрыстос, рыхтуючыся да смерці, тройчы звяртаецца да вучняў, якіх пакінуў чуваць і тройчы застаў іх спячымі; тады кажа ім: “Вы ўжо спіцё і адпачываеце; вось надыходзіць гадзіна, і Сын Чалавечы будзе выданы ў рукі грэшнікаў” (Мцв. 26, 45). У адным і другім выпадку асобы, абраныя на чуванне, у найбольш неадпаведны момант адмаўляюцца ад яго на карысць больш прыемных патрэбаў.”(Włodarski 1987: 128). С. Кот, які ўбачыў у рэакцыі Альжбеты праяву рэалізму аўтара і велікадушнасці гераіні (Kot 1956: 117), не заўважыў, на думку М. Владарскага, больш глыбокага сэнсу гэтага эпізоду, яго сувязі з евангельскімі падзеямі. Не заўважаем такой сувязі і мы: цяжка пагадзіцца, што словы Альжбеты вынікалі са свядомага прыпадабнення сваёй сітуацыі да сітуацыі Ісуса Хрыста ў Гефсіманскім садзе. Думаецца, простая трактоўка гэтага эпізоду С. Котам бліжэй да ісціны, чым складаная і штучная М. Владарскага.

З свайго боку падкрэслім мастацкую выразнасць словаў Альжбеты Радзівіл і ўсёй сцэны, дзе рэалізм суседнічае з метафізікай, канкрэтнае жыццёвае здарэнне набывае алегарычнае значэнне. Імкненне пераводзіць жыццёвыя падзеі і з’явы прыроды ў алегарычны план увогуле было ўласціва княгіні, тлумачылася яно як рэлігійным выхаваннем, так і прыроджанай вобразнасцю яе мыслення. Напрыклад, даведаўшыся раніцай 20 чэрвеня (у дзень смерці), што ўзышло сонца, усхваляваная княгіня ўзнялася з ложка і прамовіла:

Wszedł Krystus, ono słońce wiecznej wszechmocności,

Ktore mnie ma domieścić niebieskiej radości,

Już przyszło, aby duszę moję prowadziło,

Nędzę ziemską w niebieską rozkosz przemieniło.

(Kot 1956: 139)

Побач з падрабязным апісаннем абставінаў скону і пахавання Альжбеты Радзівіл шмат месца займаюць у паэме агульныя метафізічныя рэфлексіі на тэму смерці (асабліва на пачатку і напрыканцы твора), дыдактычна-маралізатарскія разважанні пра жыццё, якія ў кантэксце хрысціянскай тэалогіі не вылучаюцца асаблівай арыгінальнасцю (“Апісанне...” перанасычана біблейскімі і сярэдневечнымі хрысціянскімі топасамі). Але значна ажыўляе паэму выяўленне асабістых пачуццяў аўтара, ягоны шчыры жаль з прычыны смерці маладой княгіні: