Такога яскравага выяўлення нацыянальна-адраджэнскай ідэі, як у неапублікаванай прадмове В. Цяпінскага да “Евангелля” (70-я гг. XVI ст.), беларуская літаратура не ведала да часоў К. Каліноўскага і Ф. Багушэвіча. Адметнай праявай позняга Рэнесансу сталася выданне ў 1588 г. “Статута Вялікага Княства Літоўскага” з патрыятычнай прадмовай Л. Сапегі і вершам А. Рымшы.
Хаця менавіта ў 70 – 80-х гг. XVI ст. у пісьменстве Беларусі з’яўляецца шэраг выдатных помнікаў на старабеларускай мове, але ў паэзіі па-ранейшаму дамінуе польская мова, другое месца займае лацінская. Польская мова ў гэты час ужо не з’яўляецца выключна мовай рэфармацыйнага руху (С. Будны і А. Валян у палеміцы з каталікамі ахвотней карысталіся лацінскай мовай), затое робіцца пасля Люблінскай уніі 1569 г. універсальнай мовай зносінаў паміж рознымі народнасцямі Рэчы Паспалітай.
“Была гэта тыповая для часоў Рэнесансу з’ява, што, хаця ў справах нацыянальных і палітычных пераважаў партыкулярызм, лінгвістычны фактар з’яўляўся элементам, які з’ядноўваў вялікую, складзеную з некалькіх супольнасцяў дзяржаву” (Topolska 1984: 27 – 28).
Як мова міжнацыянальных зносінаў польская мова мае значна шырэйшую сферу ўжывання, чым мова кальвінісцкай прапаганды, паступова яна ператвараецца ў мову па-над канфесійную, зразумелую прадстаўнікам усіх веравызнанняў. Расце яе значэнне як літаратурнай мовы, пашыраецца кола чытачоў польскамоўных тэкстаў. У Вялікім Княстве Літоўскім, а не ў Польшчы былі выдадзены першыя пераклады на польскую мову Цыцэрона, Кальвіна, Э. Ратэрдамскага, А. Фрыча-Маджэўскага, А. Паляка. Заўважым, што пры ўсім пры гэтым, ні ў Княстве, ні ў Кароне польская мова ў той час не мела статуса дзяржаўнай: дзяржаўнымі мовамі там былі адпаведна старабеларуская і лацінская.
Дзякуючы з’яўленню лацінскіх вершаў С. Буднага і паэм Ф. Градоўскага, Я. Радвана, беларускіх вершаў А. Рымшы, паэзія Беларусі ў 70 – 80-х гг. XVI ст. ператвараецца з польскамоўнай ў шматмоўную, але па колькасці апублікаваных твораў польскамоўная паэзія значна апярэджвае лацінамоўную і беларускамоўную.
Пасля таго, як спынілі сваю дзейнасць берасцейскія і нясвіжская друкарні, на тэрыторыі Княства назіралася часовае зацішша ў кнігавыдавецкай справе. Праўда, на пачатку 70-х гг. у Заблудаве працавалі І. Фёдараў і П. Мсціславец, а ў Заслаўі была выдадзена польскамоўная Біблія С. Буднага, але дзейнасць заблудаўскай (кірылічнай) і заслаўскай друкарняў не мела рэгулярнага характару. Невыпадкова раннія паэтычныя творы М. Стрыйкоўскага засталіся ненадрукаваныя, а напісаны на Беларусі “Ганец Цноты” быў выдадзены ў 1574 г. у Кракаве.
Ажыўленне кнігавыдавецкай справы ў Вялікім Княстве Літоўскім назіраецца з сярэдзіны 70-х гг., калі ў Лоску з’явілася замкавая друкарня Я. Кішкі, дзе працаваў спачатку Д. Лэнчыцкі, а потым Я. Карцан.
Паэзія ў лоскіх выданнях прадстаўлена лацінамоўнымі эпіграмамі і прысвячэннямі С. Буднага, Т. Гарлінія, Я. Намыслоўскага; адзіны вядомы нам польскамоўны верш – гэта эпіграма М. Стрыйкоўскага на герб М. Монвіда-Дарагастайскага ў кнізе А. Фрыча-Маджэўскага “Пра выпраўленне дзяржавы” (1577). Можна меркаваць, што ў лоскіх старадруках былі і іншыя польскамоўныя вершы. Усяго на працягу 70 – 80-х гг. лоская друкарня выдала звыш дзесяці кніг на лацінскай і польскай мовах (Kawecka-Gryczowa 1959: 79 – 80, 109 – 111, 145); тыя, што захаваліся да нашага часу, сведчаць пра звычай выдаўцоў змяшчаць напачатку кнігі эпіграму на герб яе фундатара. Напэўна, былі вершы ў польскамоўным выданні трактата Цыцэрона “Пра абавязкі людзей усіх станаў” (1574), як і ў пазнейшых віленскіх перавыданнях гэтага твора. Магчыма, менавіта ў Лоску, а не ў Кракаве выдаў М. Стрыйкоўскі свой вершаваны трактат “Люстра літоўскай хронікі” (1577) і збіраўся пры фінансавай падтрымцы князя Юрыя Алелькавіча выдаць тут паэтычную хроніку “Пра пачатак, паходжанне, адвагу, рыцарскія і грамадзянскія справы слаўнага народа літоўскага, жамойцкага і рускага...”
Лоская друкарня была друкарняй пратэстанцкай, але, як сведчыць выданне сачыненняў Цыцэрона і А. Фрыча-Маджэўскага, яна не абмяжоўвала сваю праграму выключна рэлігійнай прапагандай. Вакол друкарні ў другой палове 70-х гг. склаўся своеасаблівы літаратурны гурток, куды ўваходзілі С. Будны, А. Валян, М. Чаховіч, Ц. Базылік, С. Кашуцкі, М. Стрыйкоўскі.