І сапраўды, сёмы раздзел – “O krolach polskich, i wywodzie sławnego narodu sarmackiego” – гэта хутчэй каталог пануючых асобаў і іхніх подзвігаў, чым сапраўдная гістарычная хроніка Польшчы. Падрабязна спыняецца М. Стрыйкоўскі толькі на панаванні Жыгімонта Аўгуста і на падзеях Лівонскай вайны, выказваючы незадавальненне ходам ваенных дзеянняў і занепакоенасць лёсам Княства:
Nie tak wżdy długo z Troją wojnę Grek miał,
Wżdy swego dowiódł, nasz nic nie dokonał,
Któż był w tym winien, niech kto inszy sądzi,
Snadź ten co rządzi.
Skarb w księstwie zniscczon, chłopek nędzny piszczy,
Żołnierz go głodny gdy nie płacą niszczy,
Moskal się rozmógł na Rusi powoli,
Co nas dziś boli.
Найбольш цікавым і арыгінальным раздзелам кнігі з’яўляецца восьмы: “Wywód krótki a dostateczny sławnego narodu litewskiego, przed tym nigdy od żadnego nie opisany”. Тэматычная навізна, кампазіцыйная ўскладнёнасць і вялікі аб’ём гэтага раздзела, дазваляюць разглядаць яго як самастойны твор, а не толькі як дадатак да асноўнай дыдактычна-маралізатарскай часткі. Наватарства “Вываду...”, ягонае адметнае месца не толькі ў структуры кнігі, але і ў кантэксце усёй тагачаснай літаратуры выдатна адчуваў сам аўтар, параўноўваючы сваю ролю першаадкрывальніка гісторыі Вялікага Княства Літоўскага з роляй Гамера і Вергілія:
Trojanie naleźli Homera zacni,
Także Grekowie w rycerstwie cnym zacni,
Eneas, Turnus sławy swej patrona,
Mają Marona.
Tak też wirsz mój mdły Apollo pobudził,
K sławie cnej Litwy bych inszych przyłudził,
By męstwo ich mędrszym piórem spisali,
Mnie nie łajali.
Bom ja tu sobie sam torował drogę,
Gdyż żaden nie szedł przedemną, rzeć mogę.
Перад пачаткам раздзела аўтар змясціў два вершы, у якіх прадстаўлена тэма і выяўлена патрыятычная ідэя твора: “Do czytelnika przedmowa” i “Na herb przesławny Wielkiego Księstwa Litewskiego”. У асноўнай частцы М. Стрыйкоўскі сцісла распавёў гісторыю Княства ад з’яўлення Палемона да панавання Генрыха Валуа; заканчваўся “Вывад...” услаўленнем нядаўна абранага караля і заклікам да беларуска-літоўскай шляхты бараніць сваю Айчыну ад ворагаў.
Напрыканцы кнігі былі змешчаны фунеральныя вершы М. Стрыйкоўскага “Napis na grobie ... Grehora Chodkiewica...” і “Narzekanie na nieustawiczność wszelkich spraw i przeciwności przedsięwzięcia ludzkiego”, а таксама рэкамендацыйны вершык Станіслава Лясніцкага “Do czytelnika”. Знаёмячы з кнігай М. Стрыйкоўскага чытача, С. Лясніцкі падкрэсліваў заслугі паэта ў адкрыцці гісторыі Старажытнай Літвы: “...Żaden wprzód niechodził, / Ni na to co on wywiódł jako żyw nie godził” (Stryjkowski 1846: II, 563).
У мастацкіх адносінах “Ганец Цноты” – твор, безумоўна, недасканалы. Па-сутнасці, М. Стрыйкоўскі змясціў пад адной вокладкай два самастойныя творы: маральна-дыдактычны трактат “Ганец Цноты да сапраўдных шляхціцаў” i гістарычную хроніку “Учынкі сарматаў і каралёў польскіх і іх народа слаўнага вывад”, дарэмна намагаючыся звязаць іх у адно цэлае. У выніку першая частка кнігі атрымалася задоўгая як для алегарычнай паэмы, а другая частка – закароткая як для гістарычнай хронікі. Зрэшты, і ў першай і другой частцы яскрава выявілася такая негатыўная азнака стылю пісьменніка, як таўталагічнасць, характэрная для большасці ягоных твораў.
Але для далейшай творчай эвалюцыі М. Стрыйкоўскага “Ганец Цноты” меў выключнае значэнне: у гэтай кнізе 27-гадовы аўтар, прадэманстраваўшы зайздросную эрудыцыю, выклаў свае палітычныя погляды і этычныя перакананні, выказаў і абгрунтаваў ідэю напісання грунтоўнай гістарычнай хронікі Вялікага Княства Літоўскага.
Перш чым распачаць працу над хронікай, М. Стрыйкоўскаму давялося ўзяць удзел у пасольстве Анджэя Тараноўскага ў Турцыю (верасень 1574 г. – красавік 1575 г.). Творчым вынікам падарожжа стаўся вершаваны трактат “O wolności Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego a o srogim zniewoleniu inszych królestw pod tyrańskim jarzmem Tureckim...” (Кракаў, 1575). Паспрабаваўшы свае сілы ў гістарычнай і маральна-дыдактычнай паэзіі, М. Стрыйкоўскі звярнуўся гэтым разам да паэзіі палітычнай, выявіўшы зацікаўленасць не толькі легендамі і паданнямі сівой даўніны, але і актуальнымі праблемамі сучаснасці. Адзначым таксама сталую любоў паэта да прэфацыйных вершаў: у кнізе змешчана ажно шэсць вершаваных зваротаў аўтара да чытача. Недзе ў гэты час было напісана М. Стрыйкоўскім і невялікае празаічнае сачыненне “O wzięciu Konstantynopola, albo Carygroda ... przez Mahometa Wtórego, carza Tureckiego roku 1453...”, устаўленае пазней у рукапісную хроніку.