Наведванне легендарных мясцінаў Грэцыі і Блізкага Ўсходу ўмацавала ў пісьменніку “комплекс Гамера”, натхніла на ажыццяўленне даўняй задумы: узняць з праху забыцця гісторыю Старажытнай Літвы. Пасля непрацяглага побыту ў Польшчы і Жамойці, М. Стрыйкоўскі вяртаецца на Беларусь, дзе жыве з 1576-га па 1578-ы год пры двары князёў Алелькавічаў у Капылі і Слуцку. З боку Юрыя Алелькавіча польскі перасяленец атрымаў падтрымку сваіх амбіцыйных намераў і, што самае галоўнае – дазвол на карыстанне з княскай бібліятэкі, дзе знайшоў багаты дакументальны матэрыял і беларуска-літоўскія летапісы, так неабходныя яму для працы.
Другі беларускі перыяд у творчасці М. Стрыйкоўскага аказаўся надзвычай плённым. Каб аддзячыць сваім мецэнатам-апекунам, Юрыю, Сімяону і Аляксандру Алелькавічам, паэт піша і потым выдае вялікі верш “Na herb W. Księstwa Litewskiego Pogonia i... książąt Słuckich... z krótkim wypisaniem ich narodu sławnego” (Б. м., каля 1576 г.). Гэты твор можна разглядаць і як разгорнутую эпіграму на герб, і як вершаваную генеалогію, і нават як кароткую гістарычную хроніку, але найбольш дакладна будзе назваць яго чарговым вершаваным каталогам ( гэтым разам – подзвігаў і заслугаў роду Алелькавічаў), які выйшаў з-пад пяра М. Стрыйкоўскага. Польскія даследчыкі не згадваюць гэты верш сярод іншых твораў М. Стрыйкоўскага (Karpłuk 1977: 11 – 16; Wojtkowiak 1990: 180 – 186), альбо блытаюць яго з вершам “На слаўны герб Вялікага Княства Літоўскага” з кнігі “Ганец Цноты” (Bibliografia 1965: 3, 296 – 299)..
Менш прэтэнцыёзны па задуме, але затое больш дасканалы па выканнні верш М. Стрыйкоўскага “Na też Leliwe”. Гэта эпіграма на герб Мікалая Монвіда-Дарагастайскага змешчана ўслед за лацінамоўнай эпіграмай С. Буднага ў кнізе А. Фрыча-Маджэўскага “O naprawie Rzeczypospolitej” (Лоск, 1577). Факт з’яўлення верша М. Стрыйкоўскага ў першым польскамоўным выданні знакамітай працы сведчыў пра наяўнасць сувязяў пісьменніка з лоскай друкарняй і Я. Карцанам: у навукова-папулярнай літаратуры можна сустрэць нават згадку пра сяброўства М. Стрыйкоўскага з С. Будным (Тарасов 1984: 80). Магчыма, менавіта ў Лоску, а не ў Кракаве выдаў М. Стрыйкоўскі верш “На герб В. Княства Літоўскага ... і князёў Слуцкіх... Пагоня” і наступнае сваё сачыненне: “Zwierciadło Kroniki litewskiej...” (1577). На жаль, ніводнага экзэмпляра кнігі не захавалася, але на падставе пазнейшага перадруку Самуіла Доўгірда – “Genealogia, albo krótkie opisanie Wielkich Książąt litewskich a ich wielkich a mężnych spraw wojennych” (Любча, 1626) – можна меркаваць, што гэта была перапрацоўка восьмага раздзела “Ганца Цноты” (сачыненне М. Стрыйкоўскага ў апрацоўцы С. Доўгірда рыхтуецца цяпер да выдання З. Вайткавякам і А. Семянчук).
Першы варыянт гістарычнай хронікі пад назваю “O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego, przedtym nigdy od żadnego ani kuszone, ani opisane, z natchnienia Bożego a uprzejmie pilnego doświadczenia”, над якім М. Стрыйкоўскі натхнёна працаваў падчас побыту пры двары князя Юрыя Алелькавіча, застаўся няскончаным і не быў апублікаваны – відаць, з прычыны раптоўнай смерці мецэната-апекуна ў 1578 г. Рукапіс захаваўся да нашых дзён, але доўгі час уважаўся за рукапіс надрукаванай пазней “Хронікі...” і таму не выклікаў асаблівай цікавасці ў даследчыкаў. Толькі ў 1978 г. Ю. Радзішэўская выдала гэты твор М. Стрыйкоўскага паводле рукапісу з Нацыянальнай бібліятэкі ў Варшаве (Stryjkowski 1978).
Пачыналася сачыненне М. Стрыйкоўскага з адрасаванай князю Юрыю празаічнай прадмовы, у якой аўтар пераконваў свайго мецэната, а таксама будучых чытачоў у карыснасці гістарычных ведаў, наракаў на адсутнасць уласнай хронікі ў слаўнага ліцвінскага народу і абяцаў прыкласці ўсе сілы, каб такая хроніка нарэшце з’явілася. У прадмове чуваць водгукі ідэяў, выказаных пісьменнікам яшчэ ў “Ганцы Цноты”, згадваецца і сам твор, як першая спроба ўзнавіць багатую гісторыю Княства, вынесці з цемры на дзённае святло слаўныя подзвігі старажытных ліцвінаў. Дасягнуць мэты аўтар спадзяецца ў новым творы, значна большым па аб’ёму і па шырыні ахопу матэрыялу: “Najdziesz tu, Miłościwe Książę, litewskie mocne Herkulesy, przeważne, dzielne Hektory, śmiałe Achillesy i stałe Epaminondy, Agezylausy przemyślne, mężne Anibale i fortelem chytre Ulissesy. Będziesz też miał przed oczyma książąt litewskich w tejże familijej swojej, sprawiedliwe Arystdesy i Trajany roztropne, i mądre Temistoklesy, i inszych tym podobnych wiele nasławniejszych, mężnych książat, których sprawy, gdy inszy czytają, przykładów cnót s nich się uczą” (Stryjkowski 1978: 37).
У чарговы раз М. Стрыйкоўскі прыпадабняе князёў літоўскіх да антычных герояў, гісторыю Вялікага Княства Літоўскага параўноўвае з гісторыяй Грэцыі і Рыму, а сабе адводзіць “сціплую” ролю Гамера. Асноўныя тэзісы празаічнай прадмовы-прысвячэння паўтараюцца ў вершаванай інвакацыі “Wojny i mężów wskrzeszam...” (адзначым, што аўтар звяртаецца за дапамогай спачатку да хрысціянскага Бога і толькі потым да антычных музаў), на пачатку першага раздзела (“Muza niech Homerowa sławi Trojańczyki...”), у прэфацыйным вершы “Do łaskawego czytelnika” і ў многіх іншых месцах твора.