Паэтычныя здольнасці М. Стрыйкоўскага па-рознаму ацэньваліся даследчыкамі, выклікалі як захапленне, так і зняважлівую іронію. Супярэчлівыя выказванні сваіх папярэднікаў спрабавала сістэматызаваць Ю. Радзішэўская (Radziszewska, Warszawa 1978: 23 – 25). Трэба прызнаць, што для большасці твораў пісьменніка ўласцівыя шматслоўнасць і таўталогія, хаатычнасць кампазіцыі і стылістычная стракатасць. Толькі ў гераічнай эпіцы, у апісанні рыцарскіх двубояў і велічных бітваў М. Стрыйкоўскі дасягнуў сапраўднага паэтычнага майстэрства. Адзін з найлепшых знаўцаў польскай эпічнай паэзіі С. Незнаноўскі ставіў М. Стрыйкоўскага як баталіста вышэй за Я. Каханоўскага, адзначаў, што “ Стрыйкоўскі здольны не толькі апісваць, але і перадаваць атмасферу бітвы, ваяўнічы запал, замяшанне” (Nieznanowski 1972: 408).
Сваёй творчасцю М. Стрыйкоўскі аказаў уплыў як на сучаснікаў, паэтаў Беларусі другой паловы XVI ст. (Я. Казаковіча, Г. Пельгрымоўскага, Я. Радвана, А. Рымшу), так і на многіх знакамітых паслядоўнікаў. “Паэтычныя ўстаўкі ў хроніцы Стрыйкоўскага несумненна прычыніліся да таго, што ў ХІХ ст., у часы, калі прыйшла мода на літаратурныя тэмы з гісторыі Літвы і Русі, генерацыя рамантыкаў з Міцкевічам, Славацкім і Крашэўскім на чале, пачала яе перачытваць і выкарыстоўваць матывы ягоных апісанняў у сваіх творах” (Krzyżanowski 1964: 163). Варта дадаць, што М. Стрыйкоўскі быў адным з улюбёных аўтараў не толькі Адама Міцкевіча (“Хроніка...” згадваецца ў паэме “Пан Тадэвуш”). Эпіграфам з “Хронікі...” пачынаецца вядомы раман Уладзіміра Караткевіча “Хрыстос прызямліўся ў Гародні”.
Багатая творчасць М. Стрыйкоўскага належыць адразу некалькім народам: польскаму, літоўскаму, беларускаму. Нашыя паўночныя суседзі ўжо ўзяліся за асваенне спадчыны Гамера Вялікага Княства Літоўскага. Хочацца верыць, што творы М. Стрыйкоўскага неўзабаве дачакаюцца свайго перакладу і на беларускую мову. Выданне па-беларуску паэтычнай хронікі “Пра пачатак, паходжанне, адвагу, рыцарскія і грамадзянскія справы слаўнага народа літоўскага, жамойцкага і рускага...” альбо “Хронікі польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсяе Русі” сталася б данінай удзячнасці нашага народа аднаму з першых пісьменнікаў-гісторыкаў Усходняй Еўропы і паспрыяла б, як і гістарычная проза У. Караткевіча, развіццю нацыянальнай самасвядомасці чытачоў.
ІІ. 2. ЛІРА-ЭПІЧНАЯ ПАЭМА С. ЛАЎРЭНЦІЯ“ЛЯМАНТ НЯШЧАСНАГА РЫГОРА ОСЦІКА”
Напрыканцы Лівонскай вайны ў Вільні была выдадзена паэма “Lament nieszczкsnego Hrehora Ościka, za jego uczynek poczciwości odsądzonego i na gardło skazanego roku 1580, miesiąca czerwca 15 dnia w Wilnie” (Б. м., 1580/1581) – адзін з самых нязвыклых i арыгінальных паэтычных твораў у літаратуры Вялікага Княства Літоўскага XVI ст. У адрозненні ад героіка-эпічных паэмаў Ф. Градоўскага, А. Рымшы, Я. Радвана, “Лямант няшчаснага Рыгора Осціка" прысвечаны не подзвігам герояў у славу Айчыны, a гіcтopыi здрады радавітага беларускага шляхціца Рыгора Осціка на карысць Маскоўскай дзяржавы.
Невялікая па тым часе паэма (684 радкi), напісаная, за нязначным выключэннем, сілабічным трынаццаціскладовым вершам, “Лямант..." пачынаецца акравершаванай “Przedmowej autora tego lamentu ku każdemu marnotratnemu". Першыя літары няцотных радкоў прадмовы ўтвараюць імя (псеўданім) мяркуемага аўтара паэмы – “Stanislaus Laurencii”. Toe, што гэта імя менавіта аўтара паэмы, пацвярджае нейкім чынам наступны факт: у акравершаванай “Piosncy z modlitwy oscikowej uczynionej, ktora czynil gdy klęczal na placu” (“Песенькай..." заканчваецца паэма) першыя літары кожнага трэцяга радка, пачынаючы ад першага, утвараюць імя самога героя – “Hrehori Oscik”. Паколькі ўступны акраверш мае загаловак “Прадмова аўтара...", а заключны створаны быццам бы з малітвы Осціка i напісаны ад яго асобы, – абодва яны ўказваюць на caмix “аўтараў": першы – на рэальнага аўтара паэмы, а другі – на таго, ад імя якога паэма напісана.
“Прадмова..." займае ў структуры паэмы асаблівае месца, адыгрывае важную ролю ў ажыццяўленні маральна-дыдактычных функцыяў “Ляманту...". С. Лаўрэнці непасрэдна звяртаецца да чытача, каб патлумачыць сваю аўтарскую задачу. Акцэнтуючы ўвагу на маральных аспектах здрады Рыгора Осціка, ён пакуль не закранае аспекты палітычныя.
Адзначаючы, што “Лямант..." напісаны “на перасцярогу", С. Лаўрэнці паказвае здраду свайго героя як непасрэдны вынік уласцівых яму з маладых гадоў марнатраўства i свавольства, фізічнае пакаранне за здраду ўзводзщь да ўзроуню універсальнага маральнага пакарання за нікчэмнае жыццё ўвогуле: