Выбрать главу

Wypuszczą ciałka śliczne, cne człowiecze plemię

Przed obliczność wielkiego Bostwa nad bostwami

Aby iuż tam stanęli z swemi owocami.

(Kołakowski 1584: 17)

У С. Кулакоўскага няма характэрнага для многіх хрысціянскіх аўтараў катэгарычнага супрацьпастаўлення: “грэшная зямля – душа чалавека”. Калі душа асобнага чалавека трапляе на Неба – гэта яшчэ не канец гісторыі, ён адбудзецца тады, калі Бог уваскрасіць памерлых і разам з людзьмі адновіцца і ўваскрэсне ўся Прырода. Так вырашае С. Кулакоўскі праблему смерці: у рэчышчы хрысціянскай тэалогіі, але абапіраючыся на антычную традыцыю.

Узнікшая пад уплывам твораў Цыцэрона і М. Рэя, паэма “Чалавечы век” у сваю чаргу аказала ўплыў на творчасць сучаснікаў і наступнікаў С. Кулакоўскага. Перш за ўсё згадваецца вершаваны трактат Яна Пратасовіча “Konterfet człowieka starego...” (Вільня, 1597), у якім разглядаюцца заганы і перавагі старасці, ды іншыя маральна-дыдактычныя творы гэтага паэта: “Kształt poczciwey Białogłowy” (Вільня, 1597), “Jałmużnik” (Вільня, 1597). На думку У. Мацяёўскага, у XVIII ст. паэма С. Кулакоўскага сталася ўзорам для наследавання Эльжбеце Дружбацкай, аўтарцы “Opisania czterech części roku” (Maciejowski 1852: 3, 359). У літоўскай літаратуры традыцыя “Чалавечага веку” працягваецца знакамітай паэмай К. Данелайціса “Чатыры пары года”, а ў беларускай – паэмамі Янкі Купалы “Адвечная песня” і “Яна і я” (гаворка ідзе пра тыпалагічнае падабенства твораў, а не пра факт канкрэтнага наследавання).

Высокі мастацкі ўзровень “Чалавечага веку” сведчыў пра вялікія патэнцыяльныя магчымасці маладога аўтара, прадвяшчаў яму хуткі ўзлёт да зорак першай велічыні, такіх як Мікалай Рэй ды Ян Каханоўскі. Але, на жаль, гэтага не адбылося: у сваіх зацікаўленнях С. Кулакоўскі рухаўся ад літаратуры да тэалогіі, ад творчай інспірацыі антычнай культарай да эпігонскай залежнасці ад біблейскіх тэкстаў. Паэзія з мэты рабілася сродкам, нізводзілася да вершаскладання, ператваралася ў “сціплую служку” тэалогіі.

Наступнае сачыненне С. Кулакоўскага – “Wóz niebieski albo Elegie o trzech cnotach teologicznych i czterech kardynalnych” (Вільня, 1586) – да нас не дайшло, але назва твора красамоўна сведчыць пра ягоны змест. Тэалагічным праблемам прысвечана большасць пазнейшых твораў пісьменніка: “О prawdziwey szczęśliwości y błagosławieństwie” (Вільня, 1593), “Postanowienie y życie domowe” (Кракаў, 1595), “Zegar Achasów” (Кракаў, 1612). Напрыклад, у апошнім з названых твораў намаганні паэта скіраваны выключна на тое, каб даказаць, што дванаццаць гадзін дня азначаюць дванаццаць пастулатаў веры.

Значна большую цікавасць выклікае паэма С. Кулакоўскага “Cathemerinon Księstwa Słuckiego z żałobliwym lamentem na pośpieszną smierć sławnej pamięci książąt słuckich: Jerzego, Jana Siemiona y Aleksandra, ostatnich dziedzicow” (Вільня, 1593) – самы грандыёзны па задуме фунеральны твор у шматмоўнай паэзіі Вялікага Княства Літоўскага XVI cт. Мэтаю аўтара было не толькі ўшанаванне памяці трох заўчасна памерлых братоў, але і аплакванне канчатковага выгасання ўсяго старадаўняга роду Алелькавічаў, а таксама – апраўданне пераходу спадчыны князёў слуцкіх да роду Хадкевічаў.

Паэт звярнуўся да драматызаванай формы, увёў у твор алегарычныя постаці Слуцкага Княства, Божай Моцы, Зефіра і інш; толькі напачатку ды напрыканцы твора прамаўляе ён ад свайго ўласнага імя. У першай частцы паэмы распавядаецца слаўная гісторыя роду Алелькавічаў ад князя Альгерда і да смерці братоў Юрыя, Яна Сімяона і Аляксандра, у другой частцы суцяшаюцца блізкія памерлых з выкарыстаннем традыцыйных топасаў хрысціянскай ars bene moriendi (навукі добрага памірання):

Nad wszystkie, ktore może świat mieć szcześliwości,

Nad wszytki zyski nasze, ozdoby, śliczności.

Nie mamy nic w tym wieku naszym nalepszego,

Jako brzegu dostąpić żeglarstwa naszego.

(Kołakowski 1593: 26).

У фунеральнай паэме “Катамерынон Слуцкага Княства...” прысутнічаюць эпічныя элементы (радавод Алелькавічаў у кантэксце гісторыі Вялікага Княства Літоўскага). У апошнім з вядомых нам твораў С. Кулакоўскага – вершаваным трактаце “Wieża Dawidowa ze wszelaka Armatura, ku przyzbroieniu boiownikowi Chrzesciańskiemu” (Б. м. і г.) – таксама адчуваецца ўплыў гераічнай эпікі. На пачатку вайны Рэчы Паспалітае з Асманскай імперыяй аўтар імкнецца натхніць хрысціянскае воінства на барацьбу з паганымі, узняць воінскі дух шляхты прыкладамі з Бібліі: “Iż wojowaniem iest ludzkie życie na ziemi, iako nam Pismo święte pokazuje, y abyśmy mocnymi byli na takiey woynie roskazuje” (Kołakowski, Wieża: 6). Паэт рыхтуе для жаўнераў гетмана Яна Хадкевіча духоўную зброю і амуніцыю, разглядае ў гістарычным і алегарычным плане прызначэнне мяча, тарчы, кап’я, панцыра, шаблі, лука, стрэльбы, намёта, трубы, харугвы. На пачатку кнігі змешчана прадмова аўтара да Я. Хадкевіча. Ведаючы, што гетман Вялікага Княства Літоўскага Ян Кароль Хадкевіч памёр у 1621 г., можна сцвярджаць, што ”Вежа Давідава” выдадзена не пазней 1621-га года. Магчыма, надрукавана яна не ў Кракаве, а ў Вільні, дзе на працягу 1621-1622 гг. з’явіўся цэлы шэраг выданняў, прысвечаных Я. Хадкевічу (напрыклад, паэтычны збонік Мацея Сарбеўскага “Sacra Lihothesis”).