Выбрать главу

Мікола Гусоускі ў “Песні пра зубра" адзначаў, што справа паляўнічага яму больш знаёмая i звыклая, чым далікатная праца паэта, што рука яго больш упэўнена трымае лук i кап’ё, чым пяро, Андрэй Рымша таксама лічыць сябе найперш вoiнам, i толькі потым – паэтам, прызнаецца, што рамяство жаўнера спазнана iм лепш, чым майстэрства пісьменніка.

Непасрэдны ўдзельнік паходу Крыштафа Радзівла, А. Рымша лічыць найбольш каштоунай рысай свайго твора праудзівасць, дакладнасць апісанняў i запэўнівае чытача, што ў паэме распавядаецца толькі пра тыя падзеі, сведкам якіх быў сам аутар, якія бачыў на ўласныя вочы.

Сапраўды, “Дзесяцігадовая аповесць..." мае за аснову дыярыуш А. Рымшы, i аўтар неаднаразова падкрэслівае сваю ролю відавочцы многіх апісаных у паэме падзеяў, даты якіх заўсёды падае ў тэксце альбо на палях. Але, з другога боку, А. Рымша ніяк не мог асабіста бачыць i чуць Kaліёпy, Кліа, Пана, Феронію, Марса, Лібіціну, Астрэю, Сільвана, Цыклопа, Вулкана i іншых міфалагічных істот, якія дзейнічаюць альбо згадваюцца ў яго паэме. Не прысутнічаў А. Рымша ніколі пры размовах Івана Грознага з баярамі i таму не мог асабіста чуць нараканні рускага цара на Радзівіла, зафіксаваныя у творы. Побач з уласнымі назіраннямі i сведчаннямі аутара вялікае месца у “Дзесяцігадовай аповесці..." займаюць гістарычныя звесткі, а таксама малюнкі i сцэнкі, створаныя выключна з дапамогай аўтарскай фантазіі, паэтычнага вымыслу.

Гістарычны, дакументальны матэрыял арыгінальна спалучаецца ў паэме А. Рымшы з уласнамастацкім, міфалагічным. Паэт добра арыентуецца ў антычнай міфалогіі, пры выпадку ахвотна згадвае герояў “Іліяды" i “Адысеі" (Tpaiлa, Улica, Каліпcy, Пенелопу), робіць невялікя экскурсы ў старажытную гісторыю (напрыклад, услед за Ф. Градоўскім параўноўвае пераход Радзівіла праз Мядзведжае балота з пераходамі Ганібала цераз Альпы i Ксеркса цераз гару Атос).

Аднак найбольшага поспеху дасягае паэт не ў стварэнні класічных дэкарацыяў, а ў рэалістычным, праўдзівым anicaннi абставінаў паходу Крыштафа Радзівіла, у паказе нялёгкага i суровага жыцця жаўнера, у адлюстраванні жорсткага, непрывабнага аблічча вайны. “Дзесяцігадовая аповесць..." – рыцарская, жаўнерская паэма, якая па дакладнасці апісанняў i гістарычнасці пераўзыходзіць усе іншыя героіка-эпічныя творы паэтаў Беларусі i Літвы XVI ст.

Паэма А. Рымшы axoплівae падзеі Лівонскай вайны з 1572 па 1582 г., у якіх непасрэдна праявіў свае военачальніцкія здольнасці польны гетман літоускі Крыштаф Радзівіл Пярун, але асноўная частка паэмы ўяўляе сабой падрабязнае, маляўнічае апісанне рэйду радзівілаўскага атрада па тылах pycкix войскаў восенню 1581 г.

Пачынае паэму А. Рымша з паказу той вялікай небяспекі, якая пагражала Вялікаму Княству Літоўскаму з боку Маскоўскага княства, уладар якога, Іван Грозны, марыў захапіць Вільню, ператварыць Літву ў дзікае поле, зрабіць са свабодных ліцвінаў пакорлівых рабоў. Крыштаф Радзівіл выступае ў паэме як вoiн i тыранаборца, як абаронца Айчыны i свабоды, калi бярэцца па даручэнні паноў-рады за збіранне войска для барацьбы супраць агрэсара:

Przyzwolil wnet chcąc bronić swej miłej ojczyzny,

Obiecując, iż wolność nie popadnie blizny

Od tego to tyranna, ktоry nasze dzieci

Chce zniewolić, z nas samych chce naczynić kmieci.

(Rymsza 1972: 146)

Прызначэнне Крыштафа Радзівіла польным гетманам лiтоўскім i яго заклік узняцца на абарону Радзімы ад ворага сустракае гарачую падтрымку ў беларуска-літоўскай шляхты:

Ślachta wszytka gotowa była ku pomocy

Do polnego hetmana bieżeć dniem i w nocy,

Ratować swej ojczyzny i miłej wolności,

Nie dać nieprzyjacielom burzyć swoich włości.

(Rymsza 1972: 146)

Патрыятычны пачатак “Дзесяцігадовай аповесці..." адразу выяўляе агульны ідэйны змест твора, А. Рымша адразу, у першым жа раздзеле, вытлумачвае сваё стаўленне да Лівонскай вайны i да паходу Крыштафа Радзівіла ў глыб маскоўскix земляў восенню 1581 г. Па сутнасці, у наступных дваццаці чатырох раздзелах Крыштаф Радзівіл i яго паплечнікі справай пацвярджаюць высакародныя словы, сказаныя iмi ў першым раздзеле.