У рэчышчы, пракладзеным М. Стрыйкоўскім, крочыў А. Рымша, ствараючы “Дзесяцігадовую аповесць ваенных спраў князя Крыштафа Радзівіла”. Паэма была задумана як хроніка подзвігаў і дзеянняў Крыштафа Радзівіла Перунана з 1571 па 1581 г., але ў асноўным паэт прасочвае шлях радзівілаўскіх харугваў па тылах рускіх войскаў восенню 1581 г. “Дзесяцігадовая аповесць... " вылучаецца сярод іншых эпічных твораў, прысвечаных легендарнаму радзівілаўскаму паходу, найперш рэалістычнасцю, а нават натуралістычнасцю адлюстравання ваенных дзеянняў, увагай да суровага, будзённага жыцця жаунераў, пераўзыходзіць творы Ф. Градоўскага, Г. Пельгрымоўскага і Я. Каханоўскага па дакладнасці і маляўнічасці апісанняў. Адметнай рысай “жаўнерскай паэмы” А. Рымшы з’яўляецца высокі для таго часу ўзровень гістарызму, які вынікаў з арыентацыі паэта на праўдзівасць, як на важнейшы прынцып адлюстравання рэчаіснасці.
На фоне героіка-эпічнай паэмы “Дзесяцігадовая аповесць ваенных спраў князя Крыштафа Радзівіла”, багатай на канкрэтныя дэталі і маляўнічыя сцэнкі, размытым, абстрагаваным ад рэчаіснасці выглядае ананімны панегірычны верш “Слава на шчаслівую перамогу князя Мікалая Радзівіла... над дваццаццю чатырма тысячамі Масквы пад Кессю дня 21 кастрычніка 1578 года ... за справай паручніка свайго Андрэя Сапегі” са зборніка “Радзівіліяда”. Уся непасрэдная інфармацыя пра бітву пад Кессю змешчана ў загалоўку, з самога твора, даволі вялікага па аб’ёму, мы нічога канкрэтнага пра гэтую падзею не даведваемся. Верш напісаны ад імя Славы, якая абяцае герою-адрасату за здзейсненыя ім подзвігі бессмяротнасць у памяці нашчадкаў. Аўтар, а быў ім, хутчэй за ўсё, малады Я. Казаковіч (у “Радзівіліядзе” змешчаны тры ягоныя вершы-прысвячэнні ў гонар Юрыя, Януша і Крыштафа Радзівілаў), запоўніў твор шматлікімі рытарычнымі фігурамі і антычнымі алюзіямі, якія не маглі, аднак, кампенсаваць адсутнасць апісанняў самой бітвы.
Трэба адзначыць, што ва ўсіх творах, прысвечаных Лівонскай вайне, прысутнічае выразны палітычны падтэкст, звязаны з успрыманнем вайны паміж Масковіяй і Рэччу Паспалітай, як сутыкнення “... адной з самых жорсткіх і спусташальных тыраній у гісторыі” (Лихачев 1973: 162) з “... дэмакратызмам і верацярпімасцю шляхецкай рэспублікі, парадкі якой праслаўляліся гуманістамі Захаду на чале з Эразмам Ратэрдамскім” (Липатов 1982: 71).
У паэме А. Рымшы “Дзесяцігадовая аповесць ваенных спраў князя Крыштафа Радзівіла” паны-рада Вялікага Княства Літоўскага ў адказ на пагрозы Івана ІV з гонарам заяўляюць царскаму ганцу:
“I niech to wie Hospodar wasz Wielki Moskiewski,
Że niewoli nie przywykł nigdy lud litewski.
Wolność święta, ta u nas jest na wielkiej pieczy,
Niewolą zamiatamy, boby to nie k rzeczy
Groźby się bać – ano gdzieś przed niewodem ryby –
Bośmy są slachcicami wolnymi bez chyby,
Ktorzy jarzma cudzego na sobie nie nosim,
Wojny nie potrzebujem, pokoju nie prosim”.
Перамога над Маскоўскім княствам узмацніла дзяржаўны патрыятызм беларуска-літоўскага грамадства; другой прычынай, якая спрыяла ажыўленню незалежніцкіх настрояў ў асяроддзі магнатаў і шляхты, была незадаволенасць вынікамі Люблінскай уніі. Польскамоўная паэзія 70 - 80-х гг. выдатна адлюстравала змены, якія адбыліся ў палітычнай свядомасці беларуска-літоўскай шляхты ў параўнанні з 60 - 70-мі гадамі. У адрозненні ад паэтычных твораў з берасцейскіх і нясвіжскіх старадрукаў, у паэмах і ў многіх вершах з лоскіх і віленскіх выданняў выразна відаць, што падзеі, якія апісваюцца, адбываюцца ў Княстве, і што тут гэтыя вершы і паэмы напісаныя.
С. Лаўрэнці неаднаразова падкрэслівае, што дзеянне “Ляманту няшчаснага Рыгора Осціка” адбываюцца “tu, w Litwie”, “tu, w Wielkim Księstwie Litewskim”, што Літву збіраўся прадаць маскоўскаму князю Івану ІV здраднік Рыгор Осцік. У той жа час паэт піша пра верную службу брата Рыгора, мсціслаўскага ваяводы Юрыя Осціка “Matce swojej miłej, RzeczyPospolitej”. Бацькаўшчына для паэта – гэта Літва (Вялікае Княства Літоўскае), але ён не забываецца, што ўваходзіць яна ў склад Рэчы Паспалітай. Перад смерцю Рыгор Осцік звяртаецца з прамовай спачатку да Літвы: “A ty, o mężna Litwo, ktoraś wszędzie sławna, / Ktora w zacności swojej kwitniesz sławnie z dawna” (Laurenci 1972:116), а потым да Рэчы Паспалітай: “A ty uczciwa matko, Pospolita Rzeczy (Laurenci 1972:116). Характэрна, што Польшча ў “Ляманце...” ўвогуле не згадваецца.