Палітычныя перакананні А. Рымшы былі блізкія і ягонаму прыяцелю, Я. Казаковічу. У вершы “Слава ў гонар шчаслівай перамогі князя Мікалая Радзівіла...” аўтар не забывае падкрэсліць, што дзеянне адбываецца “tu w Litwie”, а персініфікаваная Слава абяцае герою ўдзячнасць за ягоныя подзвігі “...z strony pana twego Y od polskiej korony, y z Xięstwa wielkiego”.
Нацыянальная і дзяржаўная самасвядомасць А. Рымшы і Я. Казаковіча выяўлялася таксама і ў тым, што, падпісваючы свае творы, яны абодва дадавалі да імя і прозвішча палітонім “Літвін” (“Andrzej Rymsza Litwin”, “A. R. L”, “Jan Kozak Litwin”, “Joannis Cosacouicij Lit.”, “Jan Kozakowicz Litwin”). Раней з паэтаў Княства прыдомак “Літвін” дадаваў да свайго подпісу толькі Вацлаў (Іван) Агрыпа, аўтар лацінамоўнага панегірыка ў гонар Яна Радзівіла “Oratio funebris de illustrissimi principis et domini Johannis Radzivili...” (Б. м. г., 1553), у 90-х гг. XVI cт. самаакрэсленне “Літвін” стаў ужываць і Я. Радван, які карыстаўся таксама прыдомкам “Віленчук”.
А. Рымша, Я. Казаковіч, В. Агрыпа, Я. Радван – усе гэтыя паэты належалі да пратэстанцкага веравызнання (кальвіністы і лютэране), былі цесна звязаны з дваром Радзівілаў біржайскай лініі: віленскага ваяводы Мікалая Радзівіла Рудага і ягонага сына, польнага гетмана літоўскага Крыштафа Радзівіла Перуна. Пасля смерці Мікалая Радзівіла Чорнага і пераходу ў каталіцызм ягоных сыноў менавіта біржайскія Радзівілы робяцца галоўнымі ініцыятарамі незалежніцкіх настрояў у Княстве, вакол іх гуртуюцца мясцовыя паэты, якія з гонарам называюць сябе “літвінамі”, а свае творы прысвячаюць, у асноўным, падзеям Лівонскай вайны. Усе яны выраслі і сфарміраваліся як творцы ў трагічныя для краіны часы, калі пад пагрозаю апынулася само існаванне Княства як самастойнай дзяржавы. Крытычная сітуацыя ўзмацніла іхняе пачуццё дзяржаўнага патрыятызму, паўплывала на фарміраванне палітычных поглядаў і грамадскіх ідэалаў. Незалежна ад свайго этнічнага паходжання, ад таго, на якой мове – польскай, лацінскай, беларускай – яны пісалі свае творы, гэтыя паэты называюць сваёй Бацькаўшчынай Літву, маючы на ўвазе ўсё Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае. Менавіта Літву, а не Польшчу, не Рэч Паспалітую, не міфічную Сарматыю, і ў гэтай ліцвінскасці выяўляў сябе ў XVI ст. і літоўскі, і беларускі патрыятызм.
Раздзел ІІІ
НА СУТЫКУ ЭПОХ: ПОЛЬСКАМОЎНАЯ ПАЭЗІЯ КАНЦА XVI – ПАЧАТКУ XVII СТ.
Напрыканцы XVI ст. у шматмоўнай літаратуры Беларусі вызначальным напрамкам робіцца барока (Мальдзіс 1980: 17). Цалкам слушна будзе і эпоху, у якую дамінаваў гэты напрамак, назваць эпохай Барока, як гэта прынята ў свеце (пад уплывам рускай літаратуразнаўчай школы беларускія вучоныя называюць “барокам” пераважна напрамак (стыль), у крайнім выпадку – перыяд паміж дзвюма “сапраўднымі” эпохамі: Рэнесансам і Асветніцтвам (Гісторыя 1998). Менавіта з 90-х гг. XVI ст. трэба пачынаць даследаванне польскамоўнай паэзіі Беларусі эпохі Барока, але разгляд польскамоўнай паэзіі эпохі Рэнесансу неабходна давесці да першага дзесяцігоддзя XVI І ст.
Такі падыход не з’яўлякцца супярэчлівым, як не з’яўляюцца супярэчлівымі вызначэнні межаў Рэнесансу і Барока двума найлепшымі знаўцамі літаратуры гэтых эпох у Польшчы: Е. Зёмэк у кнізе “Літаратура Адраджэння” разглядаў творы ад другой паловы XV ст. – да 1629 г., года смерці “апошняга рэнесансавага паэта” Ш. Шымановіча (Ziomek 1987: 25), а Ч. Гэрнас у кнізе “Літаратура барока” аналізаваў творчасць пісьменнікаў ад 80-х гг. XVI ст. да 30-х гг. XVIІІ ст. (Hernas 1995: 18 - 21).
“Эпохі не пачынаюцца і не заканчваюцца як стагоддзі, днём 1 сакавіка 1601 альбо 1701 г. Тое, што называюць эпохай у літаратуры, гэта перад усім крытэрый стылю ў найшырэйшым значэнні слова, а стылі могуць суіснаваць хаця б таму, што суіснуюць пакаленні. Большасць пісьменнікаў можа карыстацца яшчэ ранейшым стылем, але ўжо з’яўляюцца першапраходцы, якія пішуць іначай. І наадварот: ёсць пісьменнікі, неабавязкова эпігоны, якія і далей пішуць так, як пісалі, у той час калі большасць астатніх перайшлі ўжо на новы стыль” (Vincenz 1989: IV).
На мяжы XVI - XVIІ стст. польскамоўная паэзіі Беларусі развіваецца на сутыку дзвюх эпох: Рэнесансу і Барока. У гэты час у літаратуры Вялікага Княства Літоўскага сустракаюцца два пакаленні: народжаныя ў сярэдзіне XVI ст. і выхаваныя на рэфармацыйных поглядах Я. Л. Намыслоўскі, А. Рымша, Г. Пельгрымоўскі, Я. Казаковіч і цэлы шэраг маладых аўтараў, навучэнцаў і выпускнікоў Віленскай езуіцкай акадэміі, якія падзялялі ідэі Контррэфармацыі: С. Шляскі, В. Скаравец, Г. Белазор, К. Кeрнавіскі, Х. Гашнеўскі, Э. Жатоўскі, Я. Краеўскі, М. Вітаслаўскі, Я. Эйсмант і інш.
Калі лічыць паэтам кожнага, хто напісаў і апублікаваў адзін-два вершы, давядзецца канстатаваць, што Віленская езуіцкая акадэмія за першыя тры дзесяцігоддзя свайго існавання спарадзіла сотні паэтаў, творчасць якіх прадстаўлена ў шматлікіх панегірычных зборніках, выдадзеных друкарняй акадэміі: “Gratulationes ...Stephano I ... Regi Poloniae ...” (1579), “Gratulationes ... Georgio Radivilo ... Episkopo Vilnen ...” (1581), “Gratulationes ... Sigismundo III ... Regi Poloniae...” (тры зборнікі, выдадзеныя ў 1589), “Threnodiae in obitum ... Alberti Radivili ...” (1593), “Parathenicae sodalitatis <...>. Threni ... Philonis Kmitae Czarnobylski ...” (1594), “Parentalia in obitum ... Georgii Chodkievicii...” (1595), “Threni in obitum ... Nikolai Szymanowski Studiosi Philosophiae ...” (1596), “Theatrum S. Casimiri ...” (1604), “Funebris laudatio, et threnodia ... Joannis Barcii...”, (1605) і інш.