Żonatyś iest, musisz się frasować o wsytko.
Nie masz żony, samemu mieszkać iakoś brzydko.
Masz dziatki – z wielką pracą wychowac ie przyjdzie,
A niemasz ich – żywot twoy bez potomstwa zyidzie.
Młodyś iest – więc twa młodość śliska y niestała,
A iesliś starym – wszytka czerstwość twa ustała.
Coż daley żądać: iedno, abo się nie rodzić,
Abo sie urodziwszy, zaraz z świata zchodzić.
Значна большую цікавасць уяўляе выдадзены асобнай кніжачкай “Італійскі арэшнік”, гэты публіцыстычна-рэфлексійны верш Я. Казаковіча прыкметна пашырае далягляды тагачаснай польскамоўнай паэзіі Беларусі. Верш мае антычны першаўзор, пра што сведчыць ужо сама назва, і пра што прызнаецца паэт у прысвячэнні Станіславу Кішку:
Wszakże iż y ubogim kadzidłem czczą Bogi,
Przyimi ode mnie wdzięczną twarzą dar nie drogi,
Któryć przynoszę aże z Parnasu sławnego,
Orzech wyjęty na wzor z Poety Włoskiego.
Który urodziwszy się w pełnym wod Sulmonie,
Od Cesarza zasłany zmarł w Sarmackiey stronie.
Як і для польскіх творцаў эпохі Рэнесансу, для літвіна Я. Казаковіча старажытнарымскі паэт Авідзій блізкі найперш тым, што свой жыццёвы шлях ён завяршыў у Сармацкім краі (паводле легенды – не ў Крыму нават, а на берагах Віслы). Узяўшы за аснову для свайго твора элегію “Nux”, Я. Казаковіч не сумняваўся, што яе напісаў “паэт з Сульмоны”, хаця ўжо Альд Мануцы (1449 - 1515) выказаў няўпэўненасць наконт аўтарства Авідзія. Няма пэўнасці ў гэтым пытанні і ў сучасных даследчыкаў: адны лічаць “Арэшнік” раннім творам аўтара “Метамарфоз”, другія – познім, напісаным у ссылцы, трэція прыпісваюць элегію невядомаму эпігону Авідзія (Cytowska 1990: 566). Я. Казаковіч зрабіў вольны пераклад лацінскага першаўзора, амаль дакладна перадаўшы ягоны змест, і толькі злёгку насыціўшы “Італійскі арэшнік” мясцовымі рэаліямі і ўласнымі заўвагамі (у выніку польскі тэкст аказаўся на 24 радкі большы за лацінскі, хаця заключныя радкі арыгіналу і перакладу супадаюць).
Верш уяўляе сабой скаргу арэхавага дрэва на несправядлівы лёс: хаця арэшнік не вымагае ніякага дагляду і прыносіць толькі карысць (дае дзецям смачныя плады, хавае падарожных ад спякотнага сонца), людзі абыходзяцца з ім надзвычай жорстка, бо збіваюць арэхі кіямі і камянямі. Прычыну сваіх няшчасцяў пакрыўджанае дрэва бачыць у тым, што яно – простага, не шляхетнага гатунку і да таго ж нічыйнае, не абароненае законам пра прыватнаю ўласнасць. Нараканні арэшніка на свой лёс – гэта алегорыя становішча простага, незаможнага чалавека ў грамадстве і адначасова намёк на адсутнасць належнай павагі да дзяржаўнай уласнасці.
На думку даследчыкаў, праз нараканні арэхавага дрэва, што расце далёка ад саду, Авідзій выказаў скаргу на свой лёс выгнанніка, забытага ўсімі і ў першую чаргу – імператарам Аўгустам (Cytowska 1990: 566). Я. Казаковіч хаця і наракае ў прысвячэнні С. Кішку на беднасць, але гэта – хутчэй літаратурны топас сціпласці (не маю золата, і таму ахвярую табе верш), чым канстатацыя факту ці просьба аб дапамозе. Літвінскі паэт у сваім перакладзе элегіі рымскага класіка акцэнтуе ўвагу не на ўласных, а на грамадскіх праблемах; у знявазе маральных нормаў ён бачыць вытокі парушэння законаў юрыдычных і небяспеку дзяржаўнай анархіі:
<...> Wolno brać i rwać, co przy drodze leży.
Ieśliże się to godzi, więc do zamczyskiego
Wnidz sadu, muszkatelki porwi, z wiszniowego
Drzewa pozryway owoc: a wziawszy sierp krzywy,
Zaczni żać cudze zboże, człowiecze złośliwy.
Niechay taka swawola y w mieściech panuie,
Niech co uyrzy cudzego, to gwałtem zaymuie.
Pobierzcie z kramów gwałtem sukną y korzenie,
Wyłupcie z skrzyń pieniądze y drogie kamienie.
Ale się rzeczy takie nie biorą, niе wzięte
Będą, póki ustawy i prawa brzmią święte.
Y póki rządzi możny Król śliczną koroną
Y też Księstwy Wielkiemi, będzie za obroną
Iego wszystko w całości trwac. <...>
Арыентацыя на антычны першаўзор – фактычна, “Італійскі арэшнік” з’яўляецца парафразай элегіі “Nux” – дысціплінавала думку паэта і спрыяла яснасці, лаканічнасці стылю, чаго так бракавала ранейшым творам Я. Казаковіча. У гэтых адносінах “Італійскі арэшнік” можна смела назваць вяршыняй творчасці Я. Казаковіча, які пачаўшы з прэфацыйных і дэдыкацыйных вершаў панегірычнага і рэлігійна-палемічнага зместу, паспрабаваўшы свае сілы ў эпініцыйнай і фунеральнай паэзіі, прыйшоў да вольнага перакладу лірыкі грамадзянскага гучання. Пасля 1603 г. мы не сустракаем вершаў Я. Казаковіча у віленскіх выданнях; ёсць падставы лічыць, што гэтым удалым годам завяршылася ягоная сціплая паэтычная кар’еры.