Аўтар “Дыялогу літоўскага шляхціца...” паставіў сабе за мэту не толькі распавесці чытачу пра Лівонскую вайну (мэта інфармацыйная), але і растлумачыць яе прычыны, сцвердзіць права Вялікага Княства Літоўскага на валоданне Інфлянтамі, пераканаць чытача ў слушнасці паходаў Стэфана Баторыя як адказу на агрэсіўную палітыку Івана Грознага (мэта публіцыстычная). Напэўна, “Дыялог...” Г. Пельгрымоўскага быў не толькі запозненым водгукам на мінулую вайну, але і меў актуальнае гучанне ў сярэдзіне 90-х гг. у кантэксце складаных узаемаадносінаў Рэчы Паспалітай з Маскоўскім княствам і, адначасова, у кантэксце ўнутрыфедэратыўных непаразуменняў паміж Польшчай у Вялікім Княствам Літоўскім ў справе Прыбалтыйскіх земляў. Невыпадкова прыкладна ў той жа час, што і “Дыялог...” Г. Пельгрымоўскага выйшла ў свет востра-публіцыстычнае сачыненне жамойцкага земскага пісара Х. Валадковіча “Cnotliwy Litwin podaie, iakie prawo ma narоd litewski do ziemi Iflanckiei” (Б. м., 1592).
Разгледзім, як аўтарская стратэгія Г. Пельгрымоўскага рэалізавана ў тэксце “Дыялогу...”. Пачынаецца твор з невялікага маналогу Чэха: напалоханы водбліскамі полымя і густымі слупамі дыму ў паўночнай частцы неба, ён чакае канца свету. З’яўляецца Ганец, наракае на вайну, якая выгнала яго з Вялікага Княства Літоўскага, а яшчэ раней з Маскоўскіх земляў, і просіць у Чэха прытулку. Чэх запрашае Ганца да свайго дома, з пашанай выказваецца пра слаўнага ва ўсёй Еўропе караля Стэфана, і просіць падрабязна распавесці пра вайну караля з князем маскоўскім:
Proszę cię, wypowiedz mi wszelakie nowiny,
Skąd ta woyna powstała, co iey za przyczyny.
Jakowie w niey postępki y o wszytkich sprawach
Krolewskich sprawiedliwych y męskich zabawach.
Забыўшыся на стому, Ганец тлумачыць прычыны вайны за Інфлянты (Вялікае Княства Літоўскае “ўступілася” за Лівонскі ордэн, на які “напала” Маскоўскае княства) і, мімаходзь згадаўшы пра няўдачы караля Жыгімонта Аўгуста (падзенне ў 1579 г. Полацка), пераходзіць да падрабязнага апісання трыумфаў Стэфана Баторыя ажно да ўзяцця Вялікіх Лук у 1580 г. Пра далейшае развіццё падзеяў Ганцу нічога не вядома, але яго змяняе Рыцар – непасрэдны ўдзельнік паходу Стэфана Баторыя на Пскоў – і даводзіць аповяд да заключэння Ям-Запольскага міру ў 1582 г. (пры з’яўленні Рыцара Ганец невядома куды знікае).
Звернем увагу на функцыю трох “персанажаў-суразмоўцаў” у “Дыялогу...” Г. Пельгрымоўскага і на суадносіны іхніх пазіцыяў (поглядаў на прычыны і характар Лівонскай вайны) з пазіцыяй самога аўтара. Звычайна, сярэднявечныя і рэнесансавыя дыялогі будаваліся як спрэчкі, дыскусіі паміж некалькімі асобамі, што адстойвалі розныя погляды. Вядома, у фінале перамагаў той з супраціўнікаў, які рэпрэзентаваў слушныя погляды – г. зн. погляды самога аўтара (у антычных дыялогах ісціна дасягалася агульнымі намаганнямі ўсіх удзельнікаў размовы і не была ні дададзенай загадзя, ні канчатковай). У “Дыялогу літоўскага шляхціца...” трое суразмоўцаў адрозніваюцца не сваімі поглядамі на справу (вайну паміж каралём Стэфанам і князем Маскоўскім) , а толькі ступенню інфармаванасці пра яе.
Чужаземец Чэх выконвае функцыю слухача, і нібыта павінен быць аб’ектыўным суддзёй ў канфлікце дзвюх дзяржаў, павінен разважліва ставіцца да паведамленняў Ганца і Рыцара, якія абодва рэпрэзентуюць адзін пункт гледжання (хаця Ганец і ідзе з маскоўскіх земляў). Але яшчэ нічога не пачуўшы пра прычыны і ход вайны за Іфлянты, Чэх ужо ўслаўляе караля Стэфана, і таму не дзіўна, што ён вельмі хутка пагаджаецца з аргументамі Ганца і ва ўсім вінаваціць Івана Грознага:
Zaiste sprawiedliwe tey woyny przyczyny,
Słusznie go Król woiuie za takowe winy.
Bo tu żaden nie wątpi, że iest sprawiedliwa
Ta woyna, a z krolewskiey strony nie straszliwa. <...>
Bo ieśliż dla oyczyzny y dla iey wolnosci
Woyny względem słuszne są cney sprawiedliwości.
Pewnie ta przeciw Moskwie słusznie podniesiona,
Od ktorey wszystka ziemia Iflantska skrwawiona.