Pilnując przez wszytek czas prawey pobożności.
Abowiem z kilką dziewek w zamknieniu mieszkaiąc,
A modlitwy gorące do Boga działając.
Chodząc we włosiennicy ustawnie pościła,
Jakoż potym wszytek lud z miaztem wyzwoliła.
У прысвечаным Юдзіфі васьмірадкоўі няма ані слова пра яе знакаміты подзвіг – забойства вавілонскага палкаводца Алаферна, чытач так і не даведваецца, якім чынам і ад каго самаахвярная гераіня “увесь люд з горадам вызваліла”. Я. Пратасовіч зусім па-іншаму трактуе вобраз Юдзіфі, чым Ф. Скарына ў сваёй знакамщтай прадмове да “Кнігі Юдзіф”; для беларускага першадрукура і гуманіста Юдзіф з’яўлялася ўвасабленнем патрыятызму, мужнасці і самаахвярнасці: ”... дозволена нам сия книга Іудиф чести к нашему научению, абыхом, яко зеръцало, жену сию преславную пред очима имеюще, в добрых делех и в любви отчины не толико жены, но и мужи наследовали и всякого тружания и скарбов для посполитого доброго и для отчины своея не лютовали” (Скарына 1990: 45).
У беларускай літаратуры XVI - XVII стст. не шмат твораў, прысвечаных жанчыне, таму вершаваны трактат Я. Пратасовіча “Kształt poczciwej Białogłowy” мае асаблівае значэнне, як крыніца звестак пра ўяўленні нашых продкаў аб прадстаўніцах слабога полу.
З выдадзеных Я. Пратасовічам у 1597 г. твораў самым вялікім па аб’ёму і найменш цікавым па зместу з’яўляецца “Jałmużnik” – вершаваная перапрацоўка сачынення італьянскага вучонага Юлія Фолька (лацінскі арыгінал пабачыў свет у 1574 г. у Рыме, пасля неаднаразова перавыдаваўся). Праўда, Я. Пратасовіч не трымаўся блізка лацінскага першаўзору і дадаў у свой твор яшчэ мноства іншых разумных выказванняў – пра ахвяраванні, міласэрнасць, любоў да бліжняга і да Бога – узятых з Бібліі і з прац антычных мысляроў: Дэмакрыта, Арыстоцеля, Піфагора, Геракліта, Цыцэрона і інш. Як і ў папярэдніх творах Я. Пратасовіча, тэарэтычныя аргументы падмацаваны ў “Ахвярадаўцы” прыкладамі з жыцця славутых асобаў (паганцаў і хрысціян), традыцыйна выглядае кампазіцыя кнігі: 1) выказванні біблейскіх аўтараў і сярэднявечных тэолагаў; 2) прыклады з жыцця біблейскіх герояў і хрысціянскіх святых; 3) выказванні антычных філосафаў і гісторыкаў; 4) прыклады з жыцця старажытных грэкаў і рымлян.
Надзвычай разбудаваная ў кнізе ўступная частка, поўнасцю напісаная вершам. На адвароце тытульнай старонкі выдання змешчана пад выяваю радзівілаўскага герба эпіграма, а далей – два прысвячэнні князю М. К. Радзівілу (Сіротцы) і прадмова да чытача. У дэдыкацыйных вершах Я. Пратасовіч выказвае князю шчырую падзяку за аказаную некалі маральную і матэрыяльную падтрымку і просіць шчодрага і велікадушнага магната ўзяць пад сваю апеку “Ахвярадаўцу”, княскім аўтарытэтам засведчыць слушнасць выказаных у творы ідэяў.
З прысвячэнняў да М. К. Радзівіла і прадмовы да чытача выразна відаць, што паэт як ніколі раней баяўся недобразычлівых водгукаў і нападак на сваю кнігу. І гэта зразумела: адрасавалася яна ў першую чаргу тым, хто шкадаваў грошай на ахвяраванні ў храме, не даваў міласціны жабракам і адварочваўся ад людзей, якія трапілі ў бяду. Пасля кожнага з падраздзелаў твора паэт звяртаецца з заклікам да скнары: “Jeśliby nie obeszły ciebie Pisma Swięte, / Niech zawstydzą pogańskie te powieści wzięte” (Protasowicz, Jałmużnik 1597: 26). У двух апошніх падраздзелах папрокам да скнары заканчваецца кожнае выказванне і кожны прыклад: “Wstydź się skępcze poganów, a day chocia troche, / Nie łamiąc obietnic, gdyż to rzeczy płoche” (Protasowicz, Jałmużnik 1597: 26). А напрыканцы кнігі Я. Пратасовіч змяшчае вялікі верш “Do skąpego”, у якім падагульняе сказанае ў асноўнай частцы твора, але не сваімі ўласнымі словамі, а зноў-такі з дапамогаю выказванняў Сакрата, Дэмакрыта і сентэнцыяў з Бібліі: “Wspomni iz rychley wielbląd przez uszko / iglane Przeydzie, niż bogatemu niebo będzie dane!” (Protasowicz, Jałmużnik 1597: 29)
Як “Узор сумленнай белагаловай” і “Вобраз старога чалавека”, “Ахвярадаўца” Я. Пратасовіча з’яўляецца тыповым прыкладам вершаванага маральна-дыдактычнага трактату, створанага пры дапамозе кампіляцыі на падставе антычных і хрысціянскіх крыніцаў і дададаткова аздобленага некалькімі дэдыкацыйнымі і прэфацыйнымі вершамі напачатку і ў канцы кнігі. Яскравы ўзор падобнага вершаванага трактату мы знаходзім у творчасці польскага пісьменніка М. Рэя: “Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego”(1558).
У сваім апошнім творы – “Inventores rerum albo Krótkie opisanie kto co wynalazł i do używania ludziom podał” (Вільня, 1608) – Я. Пратасовіч таксама выявіў схільнасці да маралізатарства, але гэтым разам з-пад пяра паэта выйшаў не проста чарговы вершаваны трактат, а першая ў Рэчы Паспалітай энцыклапедыя. За аснову кнігі ўзята лацінскае сачыненне італьянскага пісьменніка Палідора Вергілія “De inventoribus rerum” (Венецыя, 1499), якое ў XVI - XVII стст. сталася еўрапейскім бестселерам. Па звестках К. Свяркоўскага, яшчэ пры жыцці аўтара кніга “De inventoribus rerum” перавыдавалася 26 разоў, была перакладзена практычна на ўсе важнейшыя еўрапейскія мовы і пабачыла свет у Францыі, Галандыі, Швейцарыі, Англіі, Германіі, Іспаніі; у бібліятэках Польшчы захавалася звыш 100 экзэмпляраў сачынення П. Вергілія ў розных выданнях XVI - XVII cтст (Swierkowski 1973: 15 - 17).