Nadobna chce być gładszą, stara uść za młodą,
Szpetna chce się popisać też swoją urodą.
Owa wszystko zwierciadło to tak sztucznir broi,
Że się każda w nie patrząc, bardzo rada stroi. <...>
Radniej, jeśli twarz widzisz w zwierciadle nadobną,
Staraj się, byś na duszy była jej podobną.
Bo to jest nacudniejszą przyprawą na twarzy,
Kiedy wstydem opłonąć której się więc zdarzy.
Пераказваючы змест авідзіеўскай “Касметыкі...” Радагляд Гладкатварскі дыстансуецца ад яе сваім псеўданімам, прысвячэннем Даўгоце Міластройскай, “Прадмовай...” і, самае галоўнае, іроніяй, жартаўлівым ладам апавядання. Аўтар “Румян...” дае карысныя парады касметычнага характару і адначасова іранізуе з тых нядошлых нявест, якім яны прызначаны. Адносіны аўтара да адрасатак неадназначныя. З аднаго боку паэту шкада абдзеленых прыгажосцю дзяўчат: “Żal mi was panny dobre, które przez gładkości /Nie możecie żądzy swej dość czynić w miłości” (Barwiczka 1605: 8). З другога боку ён пасмейваецца з іхняй празмернай палкасці і прапануе свае паслугі не толькі ў якасці лекара. “W. m. wszego dobra zyczliwy przyjaciel y z wielką a serdeczną chęcią służyć gotow na każdym placu” – падпісваецца ён пад прадмовай (Barwiczka 1605: 2). Аднак, аўтарская іронія не перарастае ў сатыру; Радагляд Гладкатварскі не бярэцца парадыраваць змест асноўнай, медыцынскай часткі твора, не змяняе пазітыўнае стаўленне да рэчаіснасці на негатыўнае. Таму нельга пагадзіцца з сцвярджэннем А. А. Анушкіна, што паэме нададзена сатырычнае гучанне (Анушкин 1970: 107), няма падстаў залічваць услед за К. Бадэцкім “Румяны...” да савізжальскай сатыры.
Не падзяляючы галоўную ідэю твора, які перакладаў, Радагляд Гладкатварскі свядома ці падсвядома падкрэсліваў тыя моманты ў паэмы Авідзія, якія больш адпавядалі ягоным уласным уяўленням пра ідэал жанчыны. Так досыць нечаканае ў агульным кантэксце паэмы сцвярджэнне рымскага паэта пра перавагу цноты над знешняй прыгажосцю – на думку гісторыкаў антычнай літаратуры, гэтым выказваннем Авідзій імкнуўся завуаліраваць заганную мараль твора (Morawski 1917: 114; Stabryła 1989: 134) – Радагляд Гладкатварскі выносіць на пачатак “Румян...” і з энтузіязмам апісвае ўслед за Авідзіем стрыманы і цнатлівы лад жыцця жанчын даўнейшых стагоддзяў, ператвараючы гэтае апісанне ў гімн прастаце і натуральнасці:
Piękny zwyczay był starych, iż wolały robić,
Niżli ciało mizerne k woli światu zdobić.
Wstydliwa pani siedząc przedła za swym stołem ,
Używając prace rąk z dziatki swemi społem.
Sama statku doyrzała, sama do obory
Zapędzała iagnięta, ktore pasły cory.
Sama ogień wzniecała, sama drwa rąbała,
W robocie się kochając, wstydu zaniechała.
Пад гэтымі радкамі смела падпісаўся б і Ян Пратасовіч: намаляваны вобраз цалкам адпавядае ягонаму “Вобразу сумленнай белагаловай” і калектыўным ўяўленням тагачаснай беларуска-літоўскай шляхты пра суровае патрыярхальнае жыццё продкаў. Калі гіпатэтычна ўявіць, што за пераклад “Касметыкі для жаночага твару” узяўся б Я. Пратасовіч, з пад ягонага пяра выйшла б сачыненне вельмі падобнае на “Румяны...”
Заканамерна, што лацінская паэма Авідзія, трапіўшы на польска-беларускую культурную глебу, атрымала фому “Румян...”: не даслоўнага перакладу і не пародыі, але форму парафразы, у якой эстэтычныя ідэі і маральныя перакананні арыстакратычнага рымскага асяроддзя часоў Аўгуста пераламіліся ў люстры эстэтычных ідэяў і маральных уяўленняў шляхты Рэчы Паспалітай пачатку XVII стагоддзя.
ІІІ. 5. Падагульненне
На мяжы XVI - XVII ст. самымі папулярнымі ў грамадстве відамі паэзіі з’яўляліся кніжна-эпіграматычная (геральдычныя, прэфацыйныя і дэдыкацыйныя вершы, звароты да Заіла) і сямейна-рытуальная (генеталіконы, матрыманіяльныя і фунеральныя творы).
Кніжныя эпіграмы мы знаходзілі ўжо на старонках берасцейскіх і нясвіжскіх выданняў 50-60-х гг., зазвычай сустракаліся яны ў лоскіх і віленскіх друках 70-80-х гг., зрабіўшыся амаль неад’емным элементам кнігі. Не дзіўна, што менавіта кніжныя эпіграмы замаўляюць выдаўцы ў Я. Казаковіча, а Г. Пельгрымоўскі, Я. Пратасовіч, Б. Будны і Я. Пятровіч старанна аздабляюць выданні сваіх кніг эпіграмамі на гербы магнатаў і дэдыкацыйнымі вершамі. У гэтым сэнсе ніякіх радыкальных зменаў у польскамоўнай паэзіі канца XVI - пачатку XVII ст. не адбываецца, можна гаварыць адно пра працяг традыцыяў папярэдніх этапаў развіцця.