Я. Казаковіча цікавілі не канкрэтныя гістарычныя падзеі і палітычныя актуаліі, а універсальныя грамадска-сацыяльныя праблемы, агульны стан дзяржавы. Узяўшы за аснову лацінскую элегію “Арэшнік”, якая традыцыйна прыпісваецца Авідзію, Я. Казаковіч зрабіў вольны пераклад лацінскага першаўзора, прыўнёсшы ў “Італійскі арэшнік” крыху мясцовых рэаліяў і ўласных заўваг пра становішча простага чалавека ў грамадстве, пра адсутнасць належнай павагі да дзяржаўнай уласнасці. Услед за сваімі папярэднікамі, А. Валянам і аўтарам паэмы “Пратэй, або Пярэварацень”, Я. Казаковіч засцерагаў суайчыннікаў перад небяспекай дзяржаўнай анархіі ў Рэчы Паспалітай.
Сямейныя радасці і няшчасці, маральна-этычныя пытанні і праблемы пазнання Сусвету знаходзіліся ў цэнтры творчасці Я. Пратасовіча. Працягваючы традыцыі М. Рэя і С. Кулакоўскага, Я. Пратасовіч даў яскравыя ўзоры вершаванага маральна-дыдактычнага трактату, створанага на падставе антычных і хрысціянскіх крыніц (“Вобраз старога чалавека”, “Узор сумленнай белагаловай”, “Ахвярадаўца”). Палескі паэт з’яўляецца аўтарам першай у Рэчы Паспалітай энцыклапедыі “Inventores rerum, альбо Кароткае апісанне, хто што вынайшаў і даў людзям для ўжытку”, напісанай на падставе лацінскага сачынення італьянскага пісьменніка Палідора Вергілія “De inventores rerum”. Заснаваны не столькі на дакладных гістарычных фактах, колькі на звестках з міфалогіі і літаратуры лацінскі першаўзор Я. Пратасовіч шчодра дапоўніў уласнымі суб’ектыўнымі заўвагамі і рэфлексіямі, насыціў мясцовым каларытам. Некаторыя фрагменты з “Inventores rerum...” можна разглядаць як самастойныя вершы: яны паказваюць норавы і звычаі тагачаснай шляхты, адлюстроўваюць агульны маральны клімат эпохі і сведчаць пра наяўнасць у Я. Пратасовіча сатырычнага таленту, не рэалізаванага ім у ранніх маральна-дыдактычных творах.
Тыпалагічна і стылістычна да вершаванай энцыклапедыі Я. Пратасовіча блізкая паэма “Румяны для аздобы дзявочага твару” Радагляда Гладкатварскага (цалкам верагодна, што за гэтым дзіўным псеўданімам схаваўся менавіта Я. Пратасовіч). “Румяны...” ўзніклі як наследаванне “Касметыцы...” Авідзія і з’яўляюцца першым у Рэчы Паспалітай параднікам па касметыцы, адной з рэдкіх кніг у тагачаснай літаратуры, адрасаванай не чытачам, а выключна чытачкам. Функцыянальна “Румяны...” адносяцца да навуковай паэзіі, але маюць і некаторыя сатырычныя рысы: пераказваючы змест “Касметыкі...”, аўтар “Румян...” свядома дыстансаваўся ад яе сваім псеўданімам, прысвячэннем Даўгоце Міластройскай, арыгінальнай “Прадмовай да паненак” і, самае галоўнае, жартаўлівым ладам апавядання. Заканамерна, што трапіўшы на польска-беларускую культурную глебу, паэма Авідзія атрымала форму не даслоўнага перакладу і не пародыі, а іранічнай парафразы, у якой эстэтычныя ідэі і маральныя перакананні арыстакратычнага рымскага асяроддзя часоў Аўгуста пераламіліся ў люстры эстэтычных ідэяў і маральных уяўленняў шляхты Рэчы Паспалітай пачатку XVII ст. “Чалавечы век” С. Кулакоўскага, “Італійскі арэшнік” Я. Казаковіча і паэма “Румяны...” Радагляда Гладкатварскага сведчаць, што менавіта творы Авідзія, а не паэмы Гамера і Вергілія найчасцей браліся для наследавання паэтамі Беларусі эпохі Рэнесансу.
У канцы XVI – пачатку XVIІ ст. у творчасці тых паэтаў, што прыйшлі ў літаратуру яшчэ ў 80-х гг., назіраюцца выразныя праявы ліцвінскай самасвядомасці. Але паралельна з гэтым, у творчасці маладзейшых паэтаў, праяўляецца абыякавасць да ўласнай нацыянальнай і дзяржаўнай прыналежнасці альбо пасіўнае атаясамліванне сябе з Польшчай, што станецца характэрнай адзнакай польскамоўнай паэзіі эпохі Барока.
Як даніну павагі да слаўнай мінуўшчыны Вялікага Княства Літоўскага можна разглядаць паэму С. Кулакоўскага “Катамерынон Слуцкага княства” (1593). Невядома дакладна дзе нарадзіўся паэт – у Княстве ці ў Польшчы, невядома ці сам ён выбраў тэму для свайго чарговага твора, ці атрымаў замову кагосьці з Хадкевічаў, але зварот паэта да гісторыі старадаўняга беларускага роду Алелькавічаў і годнае ўшанаванне памяці трох заўчасна памерлых слуцкіх князёў Юрыя, Яна Сімяона і Аляксандра трывала звязваюць С. Кулакоўскага з культурай Беларусі і забяспечваюць яму месца на Парнасе побач з такімі патрыётамі Вялікага Княства Літоўскага, як М. Стрыйкоўскі, А. Рымша, Г. Пельгрымоўскі. Характэрна, што ў сваю паэму С. Кулакоўскі ўвёў алегарычную постаць Слуцкага Княства, тыпалагічна блізкую да вобраза Радзімы з ананімнай паэмы “Пратэй, або Пярэварацень” і вобраза Літвы з вершаванй кампазіцыі Г. Пельгрымоўскага “Патрыёт Айчыны да сенату і дзяржавы літоўскай”, а аповяд пра подзвігі і заслугі прадстаўнікоў роду Алелькавічаў перад Бацькаўшчынай распачынае ад князя Альгерда, што набліжае фунеральную паэму “Катамерынон...” да вершаваных хронік М. Стрыйкоўскага.