Выбрать главу

Гэта быў пачатак Слуцкага збройнага чыну. Гэты дзень — 27 лістапада — адзначаецца як Дзень Слуцкага збройнага чыну 1920 г., як Дзень Герояў, як Дзень Узброеных сілаў Беларускай Народнай Рэспублікі.

У наступныя дні паўтараліся безупынныя атакі з нейтральнай зоны не толькі на фронце 1-га Слуцкага палка, але і на ўчастку 2-га Грозаўскага палка — на палявыя варты. Асабліва моцна атакавалі праціўніка жаўнеры 1-га і 2-га палкоў на ўчастку Капыль - Цімкавічы - Вызна, працягласцю 60 кіламетраў.

Найбольш значныя баі паасобныя батальёны 1-й Слуцкай брыгады вялі ля вёсак Садавічы, Дошнава, Быстрыца, Лютавічы, Морач, мястэчак Капыль, Вызна. У паасобных баях з чырвонымі паўстанцы наносілі ім значныя страты, бралі палонных, адбівалі назад населеныя пункты. Некаторыя чырвонаармейцы, у асноўным з расійскіх сялян, сілаю мабілізаваных у Чырвоную Армію, добраахвотна здаваліся ў палон або пераходзілі са зброяй у руках на бок паўстанцаў.

Тады камандаванне 16-й арміі савецкіх войскаў вырашыла ачысціць нейтральную зону ад паўстанцаў. Польскія ўлады далі дазвол на ўваход савецкіх войскаў у нейтральную зону 4 снежня, на тры дні. Такім чынам, і польскія ўлады адносіліся адмоўна да паўстанцаў.

Аднак карная аперацыя Чырвонай Арміі дала мізэрны вынік: было затрымана каля 50 дэзерціраў і 15 перабежчыкаў. Камандаванне Слуцкай брыгады, карыстаючыся падтрымкаю насельніцтва, вывела асноўныя сілы з-пад удару савецкіх войскаў. Толькі ў раёне Семежава частка беларускіх атрадаў была разбіта і 7 снежня перайшла лінію нейтральнай зоны на польскім баку. Польскія вайсковыя ўлады раззброілі 30 афіцэраў і 400 жаўнераў Слуцкай брыгады.

У гэты час рознагалоссі ў кіраўніцтве паўстанцаў прывялі да змены камандавання брыгадай. Камандзір 1-га Слуцкага палка капітан Павел Чайка быў арыштаваны па абвінавачванні ў здрадзе. П. Чайка праз аднаго старога спрабаваў перадаць пакет з сакрэтнымі дакументамі на савецкі бок. Аднак стары быў затрыманы, а пасля арыштаваны П. Чайка. Аднак пры дапамозе свайго сябра паручніка А. Мірановіча, начальніка контрразведкі, П. Чайка здолеў уцячы з-пад арышту ў Слуцк, але там ён быў арыштаваны за здраду савецкай уладзе і па прысуду «тройкі» асобага аддзела 16-й арміі расстраляны 9 студзеня 1921 г.

Рада Случчыны сабралася на надзвычайнае пасяджэнне і пастанавіла змяніць камандзіра брыгады і начальніка контрразведкі. Камандзірам 1-й Слуцкай брыгады 3 снежня 1920 г. быў прызначаны штабс-капітан Антон Сокал-Кутылоўскі, а камандзірам 1-га палка — падпалкоўнік Ахрэм Гаўрыловіч, раней камандзір 4-га батальёна гэтага палка. Начальнікам контрразведкі быў прызначаны паручнік Тодар Янушэнка. Камандзіру брыгады Рада Случчыны часова перадала дыктатарскія паўнамоцтвы.

Штаб Слуцкай брыгады пасля адступлення знаходзіўся ў вёсцы Грыцэвічы, за два кіламетры ад ракі Лані, у нейтральнай зоне, але ўжо на тэрыторыі, якая адышла да Польшчы паводле прэлімінарнага дагавора аб міры.

Пасля вяртання савецкіх войскаў з нейтральнай зоны на дэмаркацыйную лінію паўстанцы зноў пачалі нападаць на перадавыя часці Чырвонай Арміі. Звычайна гэта былі начныя налёты. Так, у ноч на 10 снежня жаўнеры напалі на вёскі Крывасёлкі і Навасёлкі, у ноч на 12 снежня — на вёску Старынь. Потым паўстанцы зрабілі спробу адціснуць перадавыя адзінкі Чырвонай Арміі з занятых пазіцый. Быў распачаты наступ на мястэчкі Семежава і Вызна.

У ноч на 13 снежня жаўнеры 1-га Слуцкага палка і кавалерыйскага атрада пасля жорсткага бою занялі мястэчка Семежава. Вораг страціў забітымі і раненымі 50 чалавек. Але потым паўстанцы з боем вымушаны былі адступіць.

Э. Вайніловіч у сваіх успамінах згадвае, што пасля баёў ля Вызны і Семежава чырвоныя войскі, наступаючы на падраздзяленні Слуцкай брыгады, зайшлі далёка за лінію дзяржаўнай мяжы, ажно за Пузаў, пад Ёдчыцы, што было ўжо тагачаснай польскай тэрыторыяй. Ён сведчыць, што польскія войскі нават адсунуліся далёка за сваю дэмаркацыйную лінію, каб даць магчымасць савецкім войскам разграміць паўстанцаў.

Штаб Слуцкай брыгады, а з ім і Рада Случчыны перамясціліся ў вёску Морач (за 20 кіламетраў на захад ад Вызны). У ноч на 18 снежня паўстанцы зноў занялі мястэчка Семежава і некалькі вёсак, узяўшы ў палон 25 чырвонаармейцаў, здабылі 1 кулямёт, шмат вінтовак, транспарт з коньмі. У ноч на 19 снежня з боем была занята Вызна. Жаўнеры брыгады прасунуліся на ўсход ад яе.

Сабраўшы значныя сілы, раніцай 19 снежня вайсковыя часці Чырвонай Арміі пачалі наступ, каб ліквідаваць узброенае паўстанне беларускіх вайсковых часцей. У гэты ж дзень чырвонымі была занята Вызна. Жаўнеры пачалі адыходзіць на захад да вёскі Смалічы (за 10 кіламетраў на захад ад Вызны). 20 снежня яны былі адціснуты да ракі Морач. У той жа дзень жаўнераў Слуцкай брыгады з боем выбілі і з Семежава.