Гісторык XVII ст. Шымон Старавольскі ў сваёй кнізе пра Рэч Паспалітую, выдадзенай у 1632 г., пісаў:
«Ніколі захопніцкіх войнаў з суседнімі народамі ня вядзём, калі толькі іх сілай спачатку нас не справакуюць, і то толькі, каб адпомсціць за крыўды і вярнуць захопленыя землі, а не для заняцця іх уладанняў і панавання над імі».
Гаворачы пра ўсю Рэч Паспалітую, аўтар заўважыў:
«Таму наша войска больш да абароны айчыны прыстасаванае, чым для здабывання гарадоў іншаземных… Таму таксама войска наша ў большасці складаецца з конніцы, амаль выключна са шляхты, і служыць для бітвы ў адкрытым полі, каб, ідучы наперад, супрацьстаяць непрыяцелю раней, чым ён прыйдзе да нашае граніцы».
Са старажытных часоў адной з вайсковых традыцыяў у нашых продкаў была конная атака. Таму з маленства шляхціцы рыхтаваліся да ваенных дзеянняў, пераважна ў конных шэрагах і ў паядынках на полі бою. Пачуццё годнасці выхоўвалася не толькі ў доме, але й на вайне. Валоданне тэхнікай блізкага бою, фехтаванне, уменне карыстацца агнястрэльнаю зброяй, тактыка коннага і пешага бою загартоўвалі шляхціца з маладых гадоў, развівалі пачуццё мужнасці, адказнасці, патрыятызму.
Менавіта гэтыя рысы шляхты й дапамагалі перамагаць колькасна большага ворага. Класічным прыкладам ёсць перамога літоўскага-беларускага войска на чале з гетманам найвышэйшым Канстанцінам Астрожскім над маскоўскімі ваяводамі й войскам у бітве пад Воршай 8 верасня 1514 г. У ёй і падчас уцёкаў маскоўскае войска страціла палову свайго складу — 40 тыс. чалавек з 80 тыс. А К. Астрожскі меў толькі 30 тыс. вайскоўцаў. У гэтай бітве праявілася маральная падрыхтоўка вайскоўцаў. Так, гетман найвышэйшы князь Канстанцін Іванавіч Астрожскі вёў сваё войска ў бой са сцяжкамі-вымпеламі (на дзідах) бел-чырвона-белага колеру, пра што сведчыць першая батальная карціна ва Ўсходняй Еўропе пра Аршанскую бітву (1520). Такім чынам, вайскоўцы ішлі ў бой са старадаўнімі баявымі сцягамі нацыянальных колераў. Войска Літоўскае-Беларускае дзяржавы выступала пад дзяржаўным чырвоным сцягам з сярэбранаю выявай Пагоні на адным баку і выявай Багародзіцы з дзіцяткам Ісусам — з другога. Побач быў і гетманскі сцяг блакітнага колеру. З аднаго боку на ім была Пагоня ў чырвоным полі, з другога — абраз святога Станіслава.
Як сведчыць гісторык XVI ст. М. Стрыйкоўскі, а 9 гадзіне раніцы ў пятніцу 8 верасня 1514 г., «на Рожество Пресвятыя Богородицы», князь К. Астрожскі паставіў войска ў баявых парадках. Як заўсёды гэта рабілася, праваслаўныя святары правялі багаслужбу за перамогу, бо бальшыню літоўскага-беларускага войска складалі праваслаўныя баяры-шляхта, але было нямала і каталікоў, то імшу служылі і ксяндзы.
Адзін з элементаў падрыхтоўкі — «гарцы» на пачатку бітвы. Гэта асобныя паядынкі паміж коннікамі з абодвух бакоў, каб заахвоціць астатніх вайскоўцаў да бою.
I, урэшце, перад наступам Канстанцін Астрожскі звярнуўся да свайго войска з заклікам ісці наперад. У адказны момант бою, калі войска Івана Чалядніна пайшло ў атаку й нечакана было расстраляна з гарматаў, пра якія не ведала, К. Астрожскі павёў войска ў контратаку. Скачучы на кані перад коннікамі, гетман звярнуўся да рыцараў: «Вось цяпер наперад, дзеці!» (яму было ўжо 54 гады). Ён казаў маладым рыцарам пра недалёкую перамогу і трыумф, што непрыяцель ужо «млее». Ён заклікаў «мілых братоў» аднавіць мужнасць у гэтай хвілі:
«Цяпер будзьце мужамі, няхай кожны адновіць дзельнасць, бо шэрагі непрыяцеля паблыталіся ўжо. На нашым баку стаіць сам Бог і дадае нам з неба абарону».
Астрожскі заклікаў усіх смела ісці ў бой за ім, бо ён першы ставіць сваю галаву ў ахвяру і першы ідзе ў атаку з шабляй у руцэ, каб яе акрывавіць. Ён напомніў рыцарам пра слаўныя бітвы продкаў і каб яны чуліся сынамі сваіх бацькоў. Гэтая прамова славутага палкаводца псіхалагічна ўздзейнічала на літоўскіх-беларускіх вайскоўцаў, і яны рушылі ў пераможную атаку.
На наступны дзень пасля праваслаўнае багаслужбы ў «гонар святое Тройцы і на хвалу Госпада Бога» і каталіцкай імшы, падчас урачыстага абеду, на які прывялі палонных, К. Астрожскі павіншаваў сваіх ваяводаў, ротмістраў і рыцараў з перамогай. Калі князь вярнуўся ў Вільню, ён зрабіў багатую фундацыю царкве Свята-Духаўскага праваслаўнага манастыра ў падзяку Богу за дараваную яму пад Воршай перамогу «над непрыяцелем і супастатам Праваслаўнае Царквы» — вялікім князем маскоўскім Васілём III. У памяць прымацавалі дошку з надпісам па-беларуску пра фундацыю К. Астрожскага.
Меншымі сіламі нашыя вайскоўцы выйгравалі й іншыя бітвы. Так, падчас Лівонскае вайны ў бітве на Іваньскіх палях над ракою Улай (на поўнач ад Чашнікаў), у сераду вечарам 26 студзеня 1564 г., гетман вялікі Мікалай Юр'евіч Радзівіл Руды са сваёю конніцай у 4 тыс. рыцараў і каля 6 тыс. казакоў і сялянаў напаў знянацку на лагер маскоўскага войска князя Пятра Шуйскага. Падчас бою загінулі 25 тыс. маскоўскіх вайскоўцаў, а 5 тыс. уцяклі ў Полацк. Ваяводу Пятра Шуйскага забіў сякерай просты селянін.