Эрнэст Хэмінгуэй
Стары чалавек і мора
Гэта быў стары чалавек, які адзін у лодцы лавіў рыбу ў Гальфстрыме, і мінула ўжо восемдзесят чатыры дні, як ён не выцягнуў аніводнае. Першыя сорак дзён з ім быў хлопчык. Аднак пасля сарака дзён без улову хлопчыкавы бацькі сказалі сыну, што стары чалавек стаўся канчаткова і незваротна salao — гэта значыць, такі, якому ўжо ніколі не пашанцуе, і хлопчык мусіў пайсці ў мора з іншым рыбаком, які злавіў тры добрыя рыбіны першага ж тыдня. Хлопчыку было балюча бачыць, як стары чалавек штодня прыплываў з пустой лодкай, і ён заўжды спускаўся да мора, дапамагчы яму несці зматаныя шнуры альбо бусак, гарпун і ветразь, абкручаны вакол мачты. Ветразь быў залатаны (на гэта пайшлі мяхі з-пад мукі), звінуты, ветразь выглядаў сцягам вечнай паразы.
Стары чалавек быў худы і змардаваны, з глыбокімі маршчынамі на патыліцы. На ягоных шчоках збягалі ўніз карычневыя плямы няшкоднага скурнага захворвання, што ўзнікае ад сонечнага адлюстравання ў трапічным моры. Рукі яго, што цягнулі шнуры з цяжкімі рыбамі, былі прарэзаны глыбокімі шрамамі. Але ніводны з іх не быў свежы, яны нагадвалі старыя распоквіны ў пустыні, якая некалі была морам.
Усё ў яго было старое, апроч вачэй колеру мора, вясёлых і непераможных.
— Сант'яга, — сказаў яму хлопчык, калі яны, ўцягнуўшы лодку, караскаліся на бераг. — Я мог бы пайсці з табой зноў. Мы зарабілі трохі грошай.
Стары чалавек навучыў хлопчыка рыбачыць, і хлопчык любіў яго.
— Не, — адказаў стары чалавек. — Ты трапіў на шчаслівую лодку. Заставайся тамака.
— Але ж згадай, як ты восемдзесят сем дзён быў без рыбы, а потым мы лавілі вялізныя рыбіны кожнага дня тры тыдні запар.
— Памятаю, — сказаў стары чалавек. — Я ведаю, ты пакінуў мяне не таму, што сумняваўся.
— Мой бацька прымусіў мяне пайсці ад цябе. Я ж малы і павінен слухацца яго.
— Ведаю, — сказаў стары чалавек. — Гэта зусім нармальна.
— Ён не надта верыць у тваю ўдачу.
— Так, — пагадзіўся стары чалавек. — Але мы не страцілі веры. Ці ж не праўда?
— Вядома, — сказаў хлопчык. — Я хацеў бы пачаставаць цябе півам на «Тэрасе»[1], а потым мы ўзялі б ежу дадому.
— Чаму ж не, — адказаў стары чалавек. — Паміж намі, рыбакамі, усё проста.
Яны ўселіся на «Тэрасе», багата хто з рыбакоў пакепліваў са старога чалавека, але ён не злаваўся. А рыбакам сталага веку было сумна бачыць яго, але яны не паказвалі гэтага і ветліва гутарылі пра плынь і глыбіні, дзе яны цягнулі за сабой лёскі, пра ўстойлівае добрае надвор'е і пра тое, што яны бачылі. Рыбакі, якім у гэты дзень пашанцавала, прыплылі ўжо, растрыбушылі сваіх марлінаў і занеслі іх, пакладзеных на ўсю даўжыню ўпоперак дзвюх дошак (ля кожнага канца пахістваліся па два чалавекі), у рыбарню, дзе рыбіны чакалі, пакуль рэфрыжэратары адвязуць іх на рынак у Гавану. Тыя, хто злавіў акул, занеслі іх на акулаву фабрыку, на другі бок бухты, дзе яны павіслі на блоках пасля таго, як з іх дасталі печань, адрэзалі плаўнікі, злупілі шкуры і нарэзалі мяса на доўгія, вузкія кавалкі для засолкі.
Вецер з усходу падзьмуў быў над гаванню і прынёс аж сюды пах з акулавай фабрыкі, але толькі слабое падабенства таго смуроду, бо вецер зноў павярнуў на поўнач, а потым аціх зусім, і на «Тэрасе» было прыемна і сонечна.
— Сант'яга, — вымавіў хлопчык.
— Слухаю цябе, — абазваўся стары чалавек. Ён трымаў у руцэ шклянку і думаў пра далёкае мінулае.
— Ці магу я пайсці ў мора і налавіць табе сардзін на заўтра?
— Не. Ідзі гуляй у бейсбол. Я пакуль што магу веславаць, а Раджэліа будзе закідваць сетку.
— Мне ахвота пайсці. Калі я не магу лавіць рыбу з табою, дык я хацеў бы дапамагчы табе як-небудзь інакш.
— Ты паставіў мне піва, — сказаў стары чалавек, — ты ўжо мужчына.
— Колькі гадоў было мне, калі ты ўпершыню ўзяў мяне на лодку?
— Пяць, і ты ледзь застаўся жывы, калі я ўцягнуў занадта наравістую рыбу, і тая магла ўшчэнт разбіць лодку. Ці памятаеш ты?
— Я памятаю, як пляскала і грукала хвастом рыбіна і як трэснула, зламаўшыся, лаўка, і стук дубінкі. Памятаю, як ты шпурнуў мяне на нос, дзе ляжалі мокрыя зматаныя шнуры, і ўся лодка дрыжала, а ты бамберыў рыбіну, і гук быў такі, як быццам ты ссякаў дрэва, а навакол мяне быў салодкі пах крыві.
— Ты сапраўды памятаеш, ці я табе гэта расказваў?
— Я памятаю ўсё з таго самага часу, як мы ўпершыню разам пайшлі ў мора.
Стары чалавек зірнуў на яго абпаленымі сонцам, поўнымі даверу і любасці вачыма.
— Калі б ты быў маім, хлопчык, я ўзяў бы цябе ў мора, рызыкнуў бы, — сказаў ён. — Але ты — бацькаў і матчын сын, і ты на шчаслівай лодцы.