149. IOM, somewhat, rather. TRE, very. TRO, too (much).
(a) La omnibuso estas iom tro plena. Ĉu kriketo estas tre interesa ludo? Vere, vi estas tre bona lernanto. Tiu ĉapelo ne estas tre eleganta, ĉu? Li estas iom freneza, ĉu ne? Bedaŭrinde, vi estas iom tro juna. Al amiko tro nova ne fidu. Ho, Georgo! La demando estas tro subita (sudden).
(b) The mountain there is somewhat high. As a matter of fact, that song is not very beautiful. Perhaps the paper is rather too thick. The tea is very good, but possibly a bit too strong. Well, that is very interesting. Of course, the eminent professor is a very wise man. Well, then, he really is a rather important person. I’m-sorry-to-say-that the room is too warm. Everything in the garden is very lovely. Someone, who lives somewhere in Kent — do you remember who and where he is?
(c) Ekzameno. What questions are asked by ĉu? Is Estas vi skolto? a good translation of Are you a scout? When should if be translated by ĉu? when by se? When should too be translated by ankaŭ? when by tro? Name six Esperanto prepositions. How do they differ from English prepositions (96)? What is the difference between lernanto, studento; homo, viro; instruisto, mastro?
«Kun», «sen»
150. KUN, with (along-with, together-with, accompanied by). SEN, without. Ŝi estas kun amikino, She is with a girl-friend. Kun plezuro, with pleasure. Vagonaro sen lokomotivo, a train without an engine.
151. Vivo sen fido, sen espero, kaj sen amo! Ŝuistedzino sen ŝuoj! Belo sen virto estas floro sen odoro. La knaboj sidas kun la knabinoj. Ne ekzistas fumo sen fajro. Vizaĝo sen kulpo, sed koro de vulpo. Sen laboro ne venas oro. Jen la inspektisto, kun valizo en la mano! Vivo sen amo estas dezerto sen oazo. Sen ordo en afero, ne ekzistas prospero.
152. (a) Ireland is a country without snakes. The poet is a man with an ideal. He works without a salary. Do you live with them? A servant with two masters, a man … three wives, a dog … four puppies, a cat … nine lives, a woman … ten children. A man without a heart, boot … laces, room … fire, fire … smoke, sea … tides. Stand with him. Sit with us.
(b) Fill up the blanks with (a) kun, and (b) sen. Lakto … kremo. Kafo … lakto. Homo … mono. Kaĝo … birdo. Ĝardeno … floroj. Vilaĝo … lernejo. Glaso … akvo. Pano … butero. Botelo … korko. Libro … bildoj. Muro … fenestro. Papero … makulo.
153. Enigmo. Kie la maro estas sen akvo? (1191).
“En la vagonaro estas du viroj sen bileto (ticket).” “Ĉu vere? Kie?” “Sur la lokomotivo.”
154. The «kiu» Family (Individuality)
-U (short for Unu) = … one, … individUal (thing or person).
KIU, which (one)
TIU, that (one), the one there
IU, some (one) or other
ĈIU, every (one), each (one)
NENIU, no (one), not any, not one
N.B. — Accent the i in neniu.
155. These words may be used before nouns (as ADJECTIVES).
Iu libro, some book (or other), a certain book
Kiu libro? Which book?
Ĉiu libro, each (every) book
Tiu libro, that book
Neniu libro, no book
156. (a) Ĉiu rozo estas floro, sed ne ĉiu floro estas rozo. Kiu floro estas rozo? Tiu (floro estas). Iu Germano loĝas en tiu domo. En kiu direkto estas …? En ĉiu tempo amiko amas. Neniu horo sen laboro!
(b) Which way? That tram. A certain woman. Every morning and every evening. The baby sleeps with a doll in each hand. The letter is in some box (or other). Unfortunately, there is no rose without a thorn.
(c) Io = iu afero; kio = kiu afero. Ie = en iu loko; kie = en kiu loko. Expand similarly: tio, ĉio, nenio; tie, ĉie, nenie.
157. These words may also be used alone (as PRONOUNS), and then usually refer to persons. Kiu? (=Kiu homo? or Kiu objekto?) Who? Which one? Iu, some one, somebody, a certain one. Tiu, that one (over there). Neniu, no one, nobody. Ĉiu, every one, everybody.
158. (a) Kiu estas tiu? Who is that? Jen iu! Kiu aŭskultas? Iu estas en la ĉambro. En la omnibuso ĉiu parolas; neniu silentas. Tempo kaj tajdo atendas por neniu. Sekreto de unu, sekreto de Dio; sekreto de du, sekreto de ĉiu!
(b) Make sentences, using iu, kiu, tiu, ĉiu, neniu, (a) as adjectives, (b) as pronouns.
«Kiu» as a Relative Pronoun
159. Like English who, what, that, kiu may be used in the middle of a sentence to refer to some person or thing previously mentioned (i.e., as a “relative pronoun”). Put a comma before the kiu.[25]
La plumo, kiu estas tie, The pen which (that) is there.
La knabo, kiu parolas, The boy who (that) speaks.
The correct use of who, which, and that, is a complicated chapter in English grammar. All that concerns us here is to note that kiu stands for which or who (also for that, when that means which or who).
160. Tiu, kiu (the one that, He who) parolas, estas Tom. (157). Kiu ŝparas (saves), tiu gajnas (gains). (Or: Tiu, kiu ŝparas, gajnas. Or: Tiu gajnas, kiu ŝparas). Kiu ne riskas, tiu ne gajnas. Kiu ne parolas, (tiu) ne eraras. (Tiu,) Kiu bojas, ne mordas (bite).
161. (a) Laboristo estas homo, kiu laboras. Maŝino estas objekto, kiu laboras. Ne ĉiu birdo, kiu kantas, estas kanario. Palestino estas la lando, en kiu estas Jerusalemo. Kiu estas tiu lernanto, kiu dormas en tiu angulo (corner)?
(b) Instruisto estas iu, kiu instruas. Kio estas harpisto? akompanisto? pafisto? direktisto? inspektistino?
[25]
So Zamenhof and general use. Certainly, if it introduces a non-defining clause (one complete in itself, which, if omitted, would still leave sense). La knabo, kiu estas mia filo, kantas: