(c) Kio estas la nomo de la objekto, kiu brilas en la tago? persono, kiu skribas sur la nigra tabulo en la lernejo (parolas en la preĝejo)? besto, kiu miaŭas (bojas)? strato, en kiu vi loĝas? meblo, sur kiu homoj sidas (dormas)? besto, kiu naĝas (swims) en la akvo? (Flugas: naĝas en aero!).
(d) Kion faras la birdoj? steloj? luno? bebo? persono, kiu sidas apud vi?
Distinction Between «kio» and «kiu» (35)
162. (a) KIO, TIO … (106) speak of an object (as a whole). KIO? = WHAT (THING)? TIO = THAT THING. Kio estas tio, en la korbo? Tio estas hundo.
(b) KIU, TIU … (154) speak of one (thing or person) of several. KIU? = WHICH (one of them)? Which particular individual (person or thing)? IU = THAT ONE (as distinct from the others). Kiu hundo mordas? Which dog bites? Tiu (hundo) = that particular dog (that one) does. Kiu (persono) kantas? Which one sings? Tiu (persono). That (individual) one.
(c) When a -u-word stands alone, homo or persono is generally understood (157).
(d) Kio and tio do not precede a noun. I.e., NOT
(e) TIO = that thing (as a whOle, that Object).
TIU = that (individUal) one, that particUlar one (thing or person) of several, that Unu.
KIO estas TIO? What is that (thing)?
KIU estas TIU? Which (one) is that (one)?
The «kia» Family (Quality)
163. KIA … of what kind (sort), what kind of a … Answer kiO? by ‑O. Answer kiA? by ‑A.
KIO ĝi estas? (… rozo, neĝo).
KIA ĝi estas (what is it like)? (… ruĝa, blanka).
164. (a) Kia estas (la KOLORO de) lakto? teo? banano? muso? geranio? elefanto? kafo? pomo? kreto? kato? arbo? la muro? la pordo? tiu floro? la krono de la reĝo? paĝo de Step by Step? la okuloj de …? la vesto de …? la aero de Londono en Novembro? la rubando sur la haroj de tiu knabino?
(b) Rozkolora (or, roza) rose-coloured (conventionally = pink, rosy). Ĉeriz- (flam- fum- kaf- karot- krem- mus- mustard- oranĝ- pajl‑)kolora.
165. (a) Kia estas (la FORMO de) tio (tiu objekto)? (Ĝi estas ronda, ovala, kvadrata (square), oblonga, triangula). Ĉu tiu skatolo estas ronda aŭ kvadrata?
(b) Pirforma, pear-shaped; ovoforma, egg-shaped. Bel- (dent- kor- long- lun- sak- tas‑)forma.
166. KiA virino ŝi estas? (Ŝi estas afablA) (kind, affable). KiA besto estas hundo? (Ĝi estas fidelA) (faithful).
167. (a) Kia lingvo estas Esperanto? (Ĝi estas lingvo bela, dolĉa, grava, eleganta, interesa, kaj moderna). Kia rivero estas Amazono? Kia persono estas …? Kia sezono estas la somero (vintro)? Kia ludo estas futbalo? Kia frazo estas Vi estas bela? Kia besto estas muso? Sur kia tabulo mi skribas? Kia libro estas tiu? En kia lernejo (ĉambro) ni estas?
(b) Kia estas la ĉielo? vetero? krajono? ĉokolado? High St.? voĉo de F‑ino …?
(c) Kio (Kiu) estas alta? bela? bona? forta? grava?
(d) Kio (Kie, Kia) estas la suno? tablo? pordo? …
168. Similarly:
• TIA, of that kind (sort), such, like that, such a, that kind of a
• IA, of some kind (sort), some sort (or other) of, a sort of, some kind of a
• ĈIA, of every kind (sort), all manner of, every kind of a
• NENIA, of no kind (sort), none, not any, no kind of a
-A = “… kind of” (-A is the adjective-ending, and an adjective shows the kind of noun).
169. (a) Jen kia mi estas! That is the kind of person I am! Mi ne estas homo tia, I am not a man of that kind (like that), (such a man). Ne estu tia! Don’t be like that!
(b) Nenia ago sen pago, (There is) No action without payment. Nenia beno sen peno. No blessing without effort (pains). Kun kiu vi festas (celebrate, have a party), tia vi estas. Tie kuŝas ia mistero. Venu tia, kia vi estas! (just as you are).
170. (a) Kia fripono, tia bastono, As is the rogue, so is the stick. Kia la patro, tia la filo, Like father, like son. Kia drapo, tia vesto, as is the cloth, so is the garment.
(b) Kia ago, tia pago. Kia demando, tia respondo. Kia vivo, tia morto. Kia la homo, tia la nomo. Kia la birdo, tia la nesto. Kia la semo, tia la rikolto. Kia la greno, tia la pano.
(c) As is the tree, so is the fruit. As is the bird, so is the egg. Like mother, like daughter.
171. (a) Kia tago! What a day! Kia nokto! What a night! Kia bela vetero! What lovely weather! Kia ŝtormo en tetaso!
(b) What a life! What a face! What a baby! What a voice! What music! What a long neck! What an idiot he is! What a sweet angel you are! What a question! What a sudden storm! What a happy thought!
«La prefikso „mal-“»
172. MAL- before a root makes it mean the exact opposite[26]. Mola, soft; malmola, hard. Avara, avaricious; malavara, generous. Lerta, skilful; mallerta, clumsy. Seka, dry; malseka, wet. Malŝparas, wastes. Maltrafas, misses the mark. Malamiko, an enemy; malvirto, a vice; malbeno, a curse.
[26]
Mal does not mean