- О так, усёй душой гатовы! - усклікнуў я горасна.
- Вядома! Вас можна падбіць на любую сур'ёзную дурасць, шчырадушны вы мой спадару, на любое патэтычнае занудства! Ну, а мяне на гэта не падбіць, за ўсё ваша рамантычнае каянне я не дам ні шэлега. Хочаце, каб вас пакаралі. Хочаце, каб вам адцялі галаву, апантаны вы чалавеча! Дзеля гэтага дураслівага ідэалу вы згодныя яшчэ дзесяць разоў пайсці на забойства. Хочаце памерці, баязліўчык вы мой, а не жыць! След было б засудзіць вас на самую цяжкую кару.
- І што ж бо гэта за кара, за такая?
- Мы маглі б, скажам, ажывіць гэтую дзяўчыну і ажаніць вас з ёю.
- Не, да гэтага я не гатовы. Вялікая бяда выйшла б.
- А то б тое вы яшчэ не начворылі бедаў! Але з патэтыкай і забойствамі пара канчаць. Вазьміцеся за розум нарэшце! Вы павінны жыць, павінны навучыцца смяяцца. Вы павінны навучыцца слухаць праклятую радыёмузыку жыцця, павінны аддаваць павагу схаванаму за ёю духу, павінны навучыцца смяяцца з яе бразгатлівасці. Вось і ўсё, большага з вас і не зышчаш.
Я ціха, праз зубы спытаўся:
- А калі я адмоўлюся? А калі я, спадару Моцарце, не прызнаю за вамі права распараджацца Стэпавым ваўком і ўмешвацца ў яго лёс?
- Тады, - міралюбна сказаў Моцарт, - я прапанаваў бы табе выкурыць яшчэ адну маю выдатную цыгарку.
І пакуль ён гаварыў гэта і працягваў мне цыгарэту, нейкім чарадзействам выдабытую з кішэні жылеткі, раптам перастаў быць Моцартам: цяпер ён глядзеў на мяне цёмнымі, чужаземнымі вачыма і быў маім сябрам Пабла і разам з тым быў, як блізнюк, падобны на таго чалавека, які навучыў мяне гуляць фігуркамі.
- Пабла! - усклікнуў я, уздрыгнуўшы. - Пабла, дзе мы?
Пабла даў мне цыгарэту і паднёс да яе агонь.
- Мы, - усміхнуўся ён, - у маім магічным тэатры, і калі табе заўгодзіцца навучыцца танцаваць танга, альбо зрабіцца генералам, альбо пагутарыць з Аляксандрам Вялікім, дык усё гэта наступным разам выдатна табе паслужыцца. Але мушу сказаць табе, Гары, што ты мяне крыху расчараваў. Ты зусім страціў галаву, ты прарваў гумар майго маленькага тэатра і ўчыніў непатрэбшчыну, ты ўчыніў панажоўшчыну і спаганіў наш добры свет вобразаў плямамі рэчаіснасці. Гэта непрыгожа. Спадзяюся, ты зрабіў гэта, прынамсі, з рэўнасці, убачыўшы, як мы ляжым з Гермінай. З гэтай фігурай ты, на жаль, даў маху - я думаў, што ты засвоіў гульню лепш. Нічога, усё можна паправіць.
Ён узяў Герміну, якая ў ягоных пальцах адразу паменшылася да памераў шахматнай фігуркі, і сунуў яе ў тую самую кішэню, адкуль раней дастаў цыгарэту.
Прыемны быў пах салодкага цяжкага дыму, я адчуваў сябе спустошаным і гатовым праспаць хоць цэлы год.
О, я зразумеў усё, зразумеў Пабла, зразумеў Моцарта, я чуў недзе за сабою яго жахлівы смех, я ведаў, што сотні тысяч фігур жыццёвай гульні ляжаць у мяне ў кішэні, я здзіўлена адгадваў сэнс гульні, я быў згодзен пачаць яе яшчэ раз нанава, яшчэ раз скаштаваць яе пакуты, яшчэ раз здрыгануцца перад яе бязглуздасцю, яшчэ раз і яшчэ процьму раз разоў прайсці праз пекла свайго нутра.
Калі-небудзь я згуляю лепш. Калі-небудзь я навучуся смяяцца. Пабла чакаў мяне, Моцарт чакаў мяне.
Пасляслоўе аўтара
Мастацкія творы разумеюцца і не разумеюцца вельмі па-рознаму. У большасці выпадкаў аўтар мастацкіх твораў не тая інстанцыя, якой належыць вырашаць, дзе ў чытачоў канчаецца разуменне і пачынаецца неразуменне. Сёй-той аўтар ужо знайшоў чытачоў, якім ягоны твор больш празрысты, чым яму самаму. Апрача таго ў пэўных сітуацыях і неразуменне можа быць плённым.
Мне і дагэтуль «Стэпавы воўк» здаецца той з маіх кніг, якая часцей і больш за якую іншую не разумеецца і часта з'яўляюцца згодныя, нават захопленыя чытачы, а не тыя, што адмаўляюць, якія выказваліся мне пра кнігу варожа. Часткова, але толькі часткова частата такіх выпадкаў выцякае з таго, што гэтая кніга, напісаная пяцідзесяцігадовым і прысвечаная праблемам акурат гэтага ўзросту, вельмі часта трапляла ў рукі зусім юных чытачоў. Але і сярод чытачоў майго веку я часта сустракаў такіх, каму мая кніга, хоць і рабіла на іх уражанне, але дзіўным чынам у сваім змесце была ясная толькі напалавіну. Гэтыя чытачы, так мне здаецца, пазналі ў Стэпавым ваўку саміх сябе, ідэнтыфікавалі сябе з ім, перажылі разам з ім свае пакуты і мары і пры гэтым зусім прагледзелі, што кніга апавядае не толькі пра Гары Галера і ягоныя складанасці, што над Стэпавым ваўком і яго поўным праблемаў жыццём ёсць другі, вышэйшы, непрамінушчы свет і што «Трактат» і ўсе тыя мясціны кнігі, якія расказваюць пра дух, пра мастацтва і пра «несмяротных», супроцьпастаўляюць свету пакутаў Стэпавага ваўка пазітыўны, гарачы, пазаасабовы і пазачасавы свет веры, што кніга, хоць і паведамляе пра пакуты і беды, але ні ў якім разе не ёсць кнігай расчараванага, а ёсць кнігай таго, хто верыць.