Ужо каля самага гарсабеса прыпыпіўся. Пачаў сябе касціць: які ж я дурань — не падаць заявы ў інстытут?!
Вярнуцца?..
Рассеяным позіркам прыглядзеўся да незразумелага слова, выведзенага лацінскімі літарамі «Geope».
2.
Да мяне дайшло толькі цяпер: такое «Geope» побач з парадкавым нумарам стаіць на кожным гарадскім доме. Што б гэта азначала?
Якраз у той момант і падышла яна.
Я нават не заўважыў, адкуль узялася. Згледзеўся, калі побач маячыла ўжо сінявокая асоба — стройная, высокая, далікатная ды ў лёгкай, як вэлюм, сукеначцы. Яна прыязна на мяне паглядзела, нібы сказала: ты даўно мяне чакаеш? А вось ужо і я! Дачакаўся, родненькі!
— Гэта — знак гарадской управы!— добразычліва растлумачыла.— Яшчэ ў чэрвені 41-га, толькі ўвайшоўшы ў горад, немцы на кожным будынку паставілі шыфр — каб ніхто, барані бог, не сумняваўся, што дом належыць Трэцяму рэйху!
— А-а?!—усміхнуўся я літасціва з недарэчнай гаспадарлі-васці гітлераўцаў, і дакладна такую самую ўсмешку ўлавіў і на яе вуснах.
Гэта нас зблізіла.
— Горача сёння! — паспачувала.
Толькі цяпер спахапіўся — у цёмным мундзіры нямецкага чыгуначніка, у суконным афіцэрскім галіфэ ды хромавых ботах з халявамі да калень мне сапраўды горача.
Ішлі мы далей. Размаўлялі. Я ўсё больш трапляў пад уплыў яе чараў.
Гаварыла яна шчыра, даверліва. Мімаходам паведаміла, што пражыла тут акупацыю.
I не заўважыў, калі і я — маўклівы па натуры чалавек — вельмі проста паведаміў ёй, хто я, што іду з педінстытута. Яшчэ расказаў пра ўбачанае ў аўдыторыі і нават — пра перажыванні жонкі Лісіцына. Як перад сябруком, здзівіўся:
— От фокус: нават такая небяспечная справа, як хаванне, арганізавана была па прынцыпу куплі-продажы!
Абаяльная спадарожніца падхапіла:
— О-о, той, хто заплаціў, мог быць упэўпены: пракормяць, умоўлены тэрмін прахаваюць ды паліцыі цябе не выдадуць!
— Прыстойнасць буржуазнага гандляра?
— Гітлсраўцы расстрэльвалі і за такое хаванне,— заўважыла яна, адчуўшы маю варожасць да мяшчан.— Не трэба так вінавацінь студэнтак і іх бацькоў. Школаў нашых не канчалі. Вайна для іх пачалася на два гады раней — немцы тут бамбілі яшчэ ў З9-м. Выглядаюць прызваіта? Бо ў горадзе нязначныя знішчэнні. Перад вайной дзесяць працэнтаў тутэйшага насельніцтва былі немцы, таму горад і ўцалеў. Склады нашыя гараджане развалаклі па дамах — вайсковага дабра хопіць ім яшчэ не на адзін год. У магістрацкае кіраўніцтва вербавалі з мясцовых арыйцаў, а яны, як ні дзіўна, стараліся людзям нават дапамагчы, таму гараджане сапраўднай бяды не ведалі. У беларускіх гарадах цяпер — руіны ды нэндза, а ў нашым гарадку — адносны дастатак, студэнткам наўме нават прычоскі і моды.
Яшчэ з першых яе слоў заўважыў — прыезджая, і, напэў-на, ёй тут было не соладка. Тое, пра што зараз расказала, выдатна ведаў і я, аднак нейкая зацятасць не дазваляла ўсё гэта прызнаць. Выгароджваючы мясцовых аднагодак, незнаёмая паказала, якая ў яе спагадлівая да людзей, чулая на справядлівасць і праўду душа.
Зусім маладая, а куды больш разумнейшая і дарослая, чым я. Так і пацягнула пад яе апеку. Адначасна дзесьці на краі свядомасці здзейнічаў, набыты ў партызанах, рэфлекс хваравітай асцярожнасці і недаверу. Я слаба падумаў: хораша гаворыш, але ж ці не закончыла і ты школу дыверсантаў у Беластоку, бы тая Рыжая?
Год таму назад у Налібоцкую пушчу прыбыла з гарнізона і здалася нам краля. Першым яе ўбачыў Лісіцын ды, здзіўлены, далажыў:
«Ну і ну! На такую нічога кепскага нават не падумаў бы, а каб у горадзе знячэўку наступіў на нагу, не ведаў бы, як прасіць і прабачэння!..»
Паўзірацца на шпіёнку пабег і я.
Яна мела доўгія рудыя валасы, цёплыя зеленкаватыя вочы, чуллівы рот ды даволі інтэлігентны твар, трымала сябе незалежна і горда. Да вайны скончыла нашу дзесяцігодку, затым тры курсы інстытута і — на табе, яшчэ і выпускніца нямецкай спецшколы. Паспела ўчыніць партызанам не адное свінства. На днях выдала нашага радыста, які збіраўся асталявацца ў гарнізоне...
Да суда трымалі яе ў партызанскай лазні. Там адбылася ў нас наступная размова:
«Ну, зараза, загубіла Віцьку?!. Але ж чаму, скажы, прыйшла сама ў Налібокі і здалася? Няўжо, думаеш, памілуюць?»
Прыгожая вядзьмарка пагардліва змерала мяне вачыма:
«Што ты, хлопча, ведаеш пра жанчыну? Зрэшты, калі так хочаш, слухай.
Закаханага радыста прывяла я, бы дурачка, у гарнізон і шапнула начальніку паліцыі — Кавалевічу. З ім кантактуем паўгода. Выклікаў ён сваіх апрычнікаў, радыста звязалі ды — у гестапа. Вярнуўся потым Кавалевіч, аб'явіў: «Не згаджаўся твой трафей з намі працаваць, прыдушылі яго, канец!.. Потым пакажаш, дзе схавана рацыя, а зараз — гульнём!» Сам распра-мянёны, шчаслівы, з дзвюма сумкамі бутэлек і кансерваў: якраз збіраўся ў адпачынак...